Alphen aan den Rijn is een gemeente in de Nederlandse provincie Zuid-Holland. Het was oorspronkelijk een Romeinse stad, maar industrialiseerde in de 19e en 20e eeuw. Het buitengebied en de dorpen zijn gecentreerd rond agrarische bedrijvigheid, waaronder het dorp Boskoop, dat beroemd is om zijn 560 plantenkwekerijen. Deze groene achtertuin is een belangrijke economische pijler van Alphen aan den Rijn en gaat een belangrijke rol spelen bij de gezonde stadsplanning.
Alphen aan den Rijn is de afgelopen jaren steeds meer op de proef gesteld door de gevolgen van bevolkingsgroei, klimaatverandering en de 24-uurs economie. Om de beperkte ruimte optimaal te benutten, is groen opgeofferd aan dichtheid. Daarnaast raakt de stad steeds meer verstopt en staat de gezondheid van mens en natuur onder druk door luchtvervuiling, hittestress, droogte, wateroverlast en ongezonde leefstijlfactoren. Om dit proces te keren heeft Alphen aan den Rijn zich met een Groen-Blauw programma gecommitteerd aan het verbeteren van de gezondheid voor mens en natuur.
Alphen zet zich ook in voor verbetering van de luchtkwaliteit. Dit betekent het wegnemen van de belangrijkste oorzaken van luchtverontreiniging door te zorgen voor duurzame mobiliteit en een duurzame energievoorziening (zie D en E), en het helpen zuiveren van de lucht met luchtzuiverende groene planten (zie B). Lokale kwekers en tuinders in de regio zijn hierbij betrokken en leveren planten, groenten en fruit voor scholen en luchtzuiverende groenvoorzieningen.
De doelstellingen van het groen-blauwe programma -gezonde inwoners, een klimaatbestendige stad en een vitale economie - zullen worden bereikt door initiatieven rond vijf thema's:
A. Gezondheid
B. Vergroenen
C. Waterbeheer
D. Slimme en schone stadslogistiek
E. Energietransitie
A. Groen en blauw gebruiken voor een gezonde levensstijl en schone lucht
Tijdens het project zullen kinderen op plaatselijke scholen het belang leren inzien van de natuur, gezonde voeding en lichaamsbeweging. Health Tracks in het centrum van de stad bieden een gemakkelijke bewegingsmogelijkheid om jong en oud in beweging te krijgen. Door al in een vroeg stadium een gezonde leefstijl aan te leren, kunnen we gezondheidsproblemen op latere leeftijd voorkomen.
B. Vergroen de stad om de aantrekkingskracht en de biodiversiteit te vergroten
Om het stadscentrum aantrekkelijker en duurzamer te maken, is Alphen aan den Rijn van plan groene ruimtes, daken en muren aan te leggen, inclusief openbare tuinen en bermen vol bloemen. Dit zal het centrum aantrekkelijker maken, en ook helpen om hevige regenval te absorberen en de lucht te zuiveren (zie C).
De aanleg en het onderhoud zullen worden opgezet in samenwerking met partijen van Greenport Boskoop kwekerijen. Hun expertise zal worden gebruikt om planten te selecteren die passen bij de stedelijke condities, gemakkelijk te onderhouden zijn en bijdragen aan de biodiversiteit. Met langdurige onderhoudscontracten zorgen (regionale) groene partijen ervoor dat het groen mooi blijft en voldoende water krijgt ("green-as-a-service"). Er wordt een Groenfonds opgericht om vastgoedeigenaren financiering te bieden voor het vergroenen van hun vastgoed.
C. Gebruik groen en blauw om extreme neerslag, droogte en hitte aan te pakken en tegelijkertijd de aantrekkelijkheid te vergroten
Door de klimaatverandering krijgen we steeds vaker te maken met extreme regenval, hitte en droogte. Dit bedreigt de gezondheid, veiligheid en eigendommen van inwoners, bedrijven en de gemeente.
Door water af te voeren en op te slaan in de bodem, bassins, vijvers en groene daken, wordt het risico op schade door overstromingen aan gebouwen en infrastructuur verkleind. Door het water op te slaan wordt ook droogte tegengegaan en wordt een waterbron voor planten gecreëerd. Bomen zorgen ook voor verkoeling in de ruimte eromheen, waardoor het stadscentrum tijdens de hete zomermaanden aangenamer en veiliger wordt.
D. Vernieuw de stadslogistiek, verbeter de toegankelijkheid, verkeersveiligheid en luchtkwaliteit
Stedelijke logistiek is van cruciaal belang voor de economie van steden. Een efficiënte stadslogistiek zorgt ervoor dat winkels goederen op tijd ontvangen, afval wordt opgehaald, restaurants hun gasten kunnen bedienen en online bestellingen worden geleverd. Door de bevolkingsgroei en het toenemende online winkelen hebben bijna alle Nederlandse steden te maken met een toename van het aantal vrachtwagens. Meer vrachtwagens betekent meer uitstoot die schadelijk is voor de gezondheid, en het toegenomen verkeer vermindert ook de leefbaarheid, bereikbaarheid en veiligheid in steden.
Om deze uitdaging aan te gaan, heeft Alphen geïnvesteerd in slimme logistiek en elektrische voertuigen om het stadscentrum efficiënt en zonder uitstoot te bevoorraden. Door vervoer te delen, logistieke knooppunten te gebruiken en aan- en afvoer te combineren, zal het aantal ritten afnemen. Met minder voertuigen in de stad en meer voorraad op logistieke knooppunten, ontstaat er ruimte op straat.
E. Energieverbruik verminderen, hernieuwbare energie opwekken, CO2-uitstoot verminderen
Het beperken van de klimaatverandering is nog nooit zo belangrijk geweest. Om de wereld onder de 2° C opwarming te houden, wil het Nederlandse klimaatakkoord de CO2-uitstoot met 49% verminderen in 2030, met een vermindering van 95% in 2050.
Om dit te bereiken, moeten bedrijven en inwoners de CO2-uitstoot drastisch verminderen. Voor Alphen betekent dit overstappen op duurzame energie, isoleren van woningen, overstappen op LED-verlichting, stimuleren van fietsen en elektrisch rijden.
GROEN EN BLAUW STADSHART
Het Groenblauwe programma van Alphen is even ambitieus als realistisch. Het biedt serieuze kansen om de stad op een duurzame manier te verbeteren, met brede maatschappelijke en economische effecten. De vijf thema's zijn met elkaar verbonden, waardoor de effecten worden versterkt. De kracht van dit programma zit in die samenhang; door te investeren in water en groen benut de stad de blauw-groene waarde die de natuur biedt om te bouwen aan een vitaal en aantrekkelijk thuis voor toekomstige generaties.
Pilot Gezonde Schoolmaaltijden
Op 1 maart is de pilot gezonde schoolmaaltijden van start gegaan op twee lokale scholen. Meer dan 100 kinderen tussen 8 en 10 jaar oud krijgen gezonde lunches voorgeschoteld, geleverd door emissievrije voertuigen en vergezeld van een video van de chef-kok die de ingrediënten bespreekt. Aangezien de klassen uit minstens 14 verschillende nationaliteiten bestaan, wordt één keer per week een cultureel thema gekozen dat het menu van de dag bepaalt, zodat de kinderen elkaars culturele achtergronden leren kennen.
Vergroening van het Stadhuisplein
Een team is begonnen met het in kaart brengen van de mogelijkheden voor vergroening van het Stadhuisplein. Dit plein is momenteel een gemeenschappelijke ruimte en bijna volledig verhard. Het ontwerp moet daarom volledig worden heroverwogen om te kunnen pendelen naar een gezondheidsperspectief. Dit vergt een nieuwe manier van denken voor alle betrokken disciplines, van verkeer en openbaar vervoer tot veiligheid, kabels, leidingen en landschapsinrichting. Een intensief leerproces ligt in het verschiet.
Covid-19 vertraagt pilots
In 2020 is Alphen begonnen met een pilot van vergroeningsprojecten in het centrum, bedoeld om winkeliers te inspireren tot vergroeningsacties. Er werd een bloemenstrook in een winkelstraat voorgesteld. De plaatselijke winkeliers verzetten zich echter. Na maanden van sluiting vreesden de winkeliers dat de groenstrook de toegang tot hun ingangen zou belemmeren. De winkels hebben het economisch moeilijk en zijn vooral op hun hoede voor fysieke belemmeringen of financiële risico's. Het proefplan is dus klaar, maar is na overleg met de winkeliers een half jaar uitgesteld.
Een groene toekomst
Gezien de uitdagingen die Covid-19 met zich meebrengt, zullen grote stappen voorwaarts in het Alphense plan tijd vergen. Maar zelfs in deze eerste fase wordt het project met enthousiasme ontvangen door de belanghebbenden, die enthousiast zijn over de transformatie van Alphen aan den Rijn in de gezonde stad die het volgens hen zou kunnen zijn.
De reis van Alphen aan den Rijn door deze moeilijke tijden is mede mogelijk gemaakt door de steun en inspiratie van de partnersteden. Bovendien hebben de instrumenten van URBACT Alphen aan den Rijn geholpen bij het plannen van participatie met lokale belanghebbenden, het verbeteren van het proces en het nemen van stappen voorwaarts.
