Νεανική δυσφορία και εγκαταλελειμμένοι δημόσιοι χώροι
Οι έφηβοι, και ειδικά -αλλά όχι αποκλειστικά- αυτοί που ζουν στα περίχωρα των πόλεων ή σε "μειονεκτικές" συνοικίες, αντιμετωπίζουν πληθώρα προσωπικών προκλήσεων, που εκτείνονται από την εκπαιδευτική φτώχεια και τις ψυχικές ασθένειες έως την έλλειψη ασφαλών και ποιοτικών δημόσιων χώρων για κοινωνικοποίηση και ενασχόληση με ψυχαγωγικές δραστηριότητες. Οι ανεπαρκείς εκπαιδευτικές ευκαιρίες και η περιορισμένη πρόσβαση σε εγκαταστάσεις μπορούν να επιδεινώσουν τα αισθήματα αποξένωσης και δυσαρέσκειας μεταξύ των νέων.
Οι παραμελημένοι και ερημωμένοι δημόσιοι χώροι αποτελούν απειλή για την κοινωνική συνοχή και επηρεάζουν άμεσα την ευημερία και την ποιότητα ζωής των κατοίκων, ιδίως των νέων. Αυτοί οι εγκαταλελειμμένοι χώροι παρέχουν πρόσφορο έδαφος για πολυ-λειτουργικούς, συμπεριληπτικούς χώρους για αθλήματα δρόμου, πολιτιστικές και ψυχαγωγικές δραστηριότητες που προωθούνται και διαχειρίζονται άμεσα από τους νέους.
Είτε πρόκειται για αποξένωση είτε για εγκατάλειψη, υπάρχει ένα σαφές όφελος στην ταυτόχρονη διευθέτηση του ζητήματος της συμμετοχής των νέων και της αστικής αναδιαμόρφωσης.
Λύσεις Re-Gen: Ολοκληρωμένα Σχέδια Δράσης που συνδυάζουν αθλητισμό, αισθητική και ηθική
Το Δίκτυο URBACT Re-Gen περιλαμβάνει τη Βερόνα (Ιταλία), ως Επικεφαλής Εταίρο, το Αλμπαθέτε (Ισπανία), την Κέρκυρα (Ελλάδα), το Νταουγκαβπίλς (Λιθουανία), το Ντόμπριτς (Βουλγαρία), το Μιλάνο (Ιταλία), την Πούλα (Κροατία), τη Βίλα Ντο Κόντε (Πορτογαλία) και τη Λέζα (Aλβανία). Μαζί, αυτές οι πόλεις προωθούν λύσεις που βασίζονται στον αθλητισμό για την ανάπτυξη και την αναζωογόνηση συμπεριληπτικών κοινοτήτων. Οι εγκαταλελειμμένοι δημόσιοι χώροι μετατρέπονται σε ζωντανές αστικές περιοχές για πολιτιστικές και ψυχαγωγικές δραστηριότητες, γνωστές ως «Αστικοί Κόμβοι Αθλητισμού».
Αντανακλώντας τις αρχές του New European Bauhaus, οι Αστικοί Κόμβοι Αθλητισμού αξιοποιούν στοιχεία βιωσιμότητας και συμπεριληπτικού σχεδιασμού, θέτοντας επίσης σε προτεραιότητα την αισθητική και την ηθική. Σε συνεργασία με τοπικούς φορείς και νέους, οι πόλεις του Δικτύου Re-Gen εργάζονται μαζί ώστε να σχεδιάσουν στρατηγικά και να επαναπροσδιορίσουν εγκαταλελειμμένους χώρους. Αυτό που καθιστά τους Αστικούς Κόμβους Αθλητισμού μία μοναδική πρωτοβουλία, είναι το γεγονός πως προωθούνται και είναι διαχειριζόμενοι από τους νέους. Αξιοποιώντας τη συλλογική διάθεση, τις καινοτόμες ιδέες, και τον ενθουσιασμό των νέων και των διάφορων ενδιαφερόμενων, αυτές οι πρωτοβουλίες ανοίγουν το δρόμο για ένα αναθεωρημένο αστικό τοπίο -ένα τοπίο που ακμάζει στη συμπερίληψη, τη δημιουργικότητα και την κοινοτική συνοχή.
Τι συνιστά έναν Αστικό Κόμβο Αθλητισμού;
Στο πλαίσιο του Δικτύου, κάθε πόλη είναι υπεύθυνη για την ανάπτυξη ενός σχεδίου δράσης για τη μεταμόρφωση εγκαταλελειμμένων ή υποχρησιμοποιούμενων δημόσιων χώρων με τρόπους που ανταποκρίνονται στα ιδιαίτερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι νέοι ηλικίας 10–18 ετών στις διαφορετικές πόλεις. Οι Αστικοί Κόμβοι Αθλητισμού χαρακτηρίζονται από την ιδιότητά τους ως πολυ-λειτουργικοί χώροι που αποτελούν καταλύτες για υγιεινούς τρόπους ζωής και συνιστούν ευκαιρίες για δημιουργική και ενεργό δια βίου μάθηση -είναι καταλύτες για νέους ανθρώπους και για όλη την κοινότητα της γειτονιάς, έχουν σχεδιαστεί και διαχειρίζονται ώστε να είναι προσβάσιμοι σε όλους χωρίς διακρίσεις βάσει φύλου ή αναπηρίας. Οραματίζονται ως συμπεριληπτικοί, όμορφοι χώροι όπου οι νέοι βρίσκουν διέξοδο για υγιή αναψυχή, ενώ παράλληλα ενισχύουν τις κοινοτικές σχέσεις. Πέρα από τη λειτουργία τους ως αθλητικοί χώροι, αυτοί οι κόμβοι φιλοδοξούν να γίνουν ένας ελκυστικός τόπος όπου η κοινότητα συγκλίνει, αλληλεπιδρά και ευδοκιμεί. Ενσαρκώνουν ένα όραμα για αστικές κοινότητες που χαρακτηρίζονται από ενεργό συμμετοχή, υπερηφάνεια και ένα πολλά υποσχόμενο μέλλον.
Το Parque Linea στο Αλμπαθέτε (Ισπανία) και το Πάρκο της Φυλακής της Κέρκυρας (ένα πάρκο που περιβάλλει μια φυλακή) είναι μόνο μερικά παραδείγματα από τις συνεργαζόμενες πόλεις, όπου η αστική μεταμόρφωση ενισχύεται από αθλητικούς και εκπαιδευτικούς χώρους προσανατολισμένους στους νέους. Ωστόσο, δεν προκύπτουν όλοι οι Αστικοί Κόμβοι Αθλητισμού από εγκαταλελειμμένους ή υποβαθμισμένους χώρους. Ορισμένοι έχουν προκύψει μετά από φυσικές καταστροφές. Για τη Λέζα (Aλβανία), πολλά σχολεία και δημόσια κτίρια εγκαταλείφθηκαν μετά από σεισμό. Έκτοτε, μέσω του Δικτύου Re-Gen, έχουν καταβληθεί προσπάθειες για την επαναχρησιμοποίηση των εξωτερικών χώρων αυτών των κτιρίων για δραστηριότητες όπως το street μπάσκετ.
Συν-σχεδιάζοντας μια πόλη: ενισχύοντας τις φωνές των νέων στην αστική αναγέννηση
Μέσω της συμμετοχής των νέων και των διαφορετικών ενδιαφερόμενων, αυτοί οι κόμβοι επιφέρουν μία αίσθηση συλλογικής ευθύνης και κοινοτικής κτήσης στις νεότερες γενιές. Αυτή η συλλογική ενασχόληση ξεπερνά την απλή διαβούλευση -περιλαμβάνει την ενεργό συμμετοχή στις από κοινού διεργασίες σχεδιασμού, δημιουργίας, και διαχείρισης των δημοσίων χώρων, καλλιεργώντας έτσι μία αίσθηση κοινής κτήσης, που οδηγεί σε συλλογική ευθύνη στη διαχείριση δημόσιων χώρων, οι οποίοι θεωρούνται κοινά αγαθά που ανήκουν στις αστικές κοινότητες. Υπό αυτό το πρίσμα, οι νέοι επωφελούνται άμεσα από τους Αστικούς Κόμβους Αθλητισμού, αλλά ταυτόχρονα αναμένεται από αυτούς να έχουν ουσιαστική συνεισφορά στη τοπική ανάπτυξη. Ειδικότερα, οι εταίροι του Δικτύου Re-Gen εμπλέκουν ενεργά τους εφήβους στις πρωτοβουλίες τοπικής ανάπτυξης. Αυτή η συμμετοχή μπορεί να πάρει ποικίλες μορφές όπως μαραθώνιοι προγραμματισμού, κοινοτικές εκδηλώσεις, προγράμματα εκπαίδευσης και οργανωμένα αθλητικά προγράμματα.
Στις αρχές του 2024, το Νταουγκαβπίλς (Λιθουανία) φιλοξένησε μια συνεδρία καταιγισμού ιδεών (brainstorming) με τίτλο «Χαρτογραφώντας τους Μελλοντικούς Χώρους» με τη συμμετοχή πάνω από 500 νέων του τόπου. Οι μαθητές κλήθηκαν να σημειώσουν σε χάρτες της γειτονιάς τις τοποθεσίες όπου συνήθως περνούν τον χρόνο τους σε εξωτερικούς χώρους. Στόχος ήταν να δοθεί μια καλύτερη εικόνα για το πώς οι νεότερες γενιές ζουν και βιώνουν την πόλη. Η συμμετοχή νέων, σχολείων, πολιτιστικών και αθλητικών συλλόγων στη συν-δημιουργία νέων Αστικών Κόμβων Αθλητισμού επαναπροσδιορίζει την αστική συμμετοχική διαδικασία, ενισχύει το αίσθημα κοινής ευθύνης για τα κοινά αγαθά και προωθεί τους πολυ-λειτουργικούς χώρους.
Ένα άλλο παράδειγμα, το Apple Park, μία εγκαταλελειμμένη πράσινη περιοχή στο Ντόμπριτς (Βουλγαρία), αναζωογονήθηκε βάσει πρότασης μιας νεαρής αρχιτέκτονα, η οποία συνέβαλε με την τεχνογνωσία και την εμπειρία της στο σχεδιασμό για την αναβίωση της περιοχής.
Για να διασφαλιστεί η ενασχόληση των νέων, είναι σημαντικό να εμπλέκονται οι κατάλληλες ΜΚΟ και τοπικοί οργανισμοί. Στο Μιλάνο (Ιταλία), τοπικές ΜΚΟ όπως η Comunità Nuova και η Equa, η εθελοντική ένωση Kayros, τα σχολεία δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης και οι εδαφικές κοινωνικές υπηρεσίες του Δήμου Μιλάνου, εξετάζουν την ιδέα της εμπλοκής των νέων στη φροντίδα και την ενεργοποίηση των δημόσιων χώρων, παρέχοντας τον απαραίτητο εξοπλισμό για την υποστήριξη αυτών των προσπαθειών.
Ένας ζωντανός, συμπεριληπτικός ορίζοντας
Με απλά λόγια, η μεταμόρφωση εγκαταλελειμμένων δημοσίων χώρων σε Αστικούς Κόμβους Αθλητισμού μπορεί να αποτελεί μία λύση για πλήθος πολυδιάστατων αστικών προκλήσεων, από τη δυσφορία των νέων μέχρι την αστική υποβάθμιση, καθώς και την έλλειψη χώρων για νέους ανθρώπους. Πέρα από συμβατικοί χώροι άθλησης, οι Αστικοί Κόμβοι Αθλητισμού γίνονται αντιληπτοί ως δυναμικοί κοινοτικοί χώροι, που προωθούν όχι μόνο τα αθλήματα αλλά και πολιτιστικές εκδηλώσεις, διαδραστικούς χώρους συζητήσεων και την ενεργό κοινωνική συμμετοχή.
Αυτές οι μετασχηματιστικές προοπτικές του Re-Gen προσφέρουν μια ελπίδα, επαναπροσδιορίζοντας το αφήγημα των παραμελημένων αστικών χώρων από παρακμιακές περιοχές σε πλατφόρμες αναγέννησης και αναζωογόνησης. Οι Αστικοί Κόμβοι Αθλητισμού ενσαρκώνουν ένα καινοτόμο όραμα για την αστική αναγέννηση, υπερβαίνοντας τους απλούς φυσικούς χώρους για να γίνουν ζωντανές αρένες κοινωνικής αλληλεπίδρασης και ενδυνάμωσης της κοινότητας. Επιπλέον, αυτοί οι κόμβοι αποτελούν παράδειγμα της δυναμικής της συλλογικής δράσης, της συμμετοχής των νέων και του καινοτόμου αστικού σχεδιασμού για την αναζωογόνηση παραμελημένων περιοχών και τη μετατροπή σε ακμάζοντα κέντρα κοινοτικής ζωής.
Το Re-Gen αποτελεί ένα από τα 30 Δίκτυα Σχεδιασμού Δράσης URBACT που είναι ενεργά για την περίοδο Ιούνιος 2023-Δεκέμβριος 2025.
