Πολιτισμική αναγέννηση και επανενεργοποίηση
Καθώς οι αστικές περιοχές παλεύουν με τις προκλήσεις της αποβιομηχάνισης, της μείωσης του πληθυσμού και της χωρικής ανισότητας, οι πολιτισμικές πρωτοβουλίες επιστρατεύονται ολοένα και περισσότερο για την αναζωογόνηση και τον εκ νέου προσδιορισμό υποχρησιμοποιούμενων χώρων. Παρακάτω παρουσιάζονται δύο παραδείγματα πόλεων που έχουν μεταμορφώσει ιστορικές υποδομές -ένα αμαξοστάσιο τραμ και αρχαία φρούρια- σε πολιτισμικά ορόσημα που εξυπηρετούν τόσο τις τοπικές κοινότητες, όσο και ευρύτερες αστικές στρατηγικές.
# 1 – Wrocław (Πολωνία)
Ένα παραμελημένο αμαξοστάσιο τραμ έχει ανανεωθεί, γνωστό πλέον ως Czasoprzestrzeń, ένα δυναμικό πολιτισμικό κέντρο που φέρνει κοντά μαθητές, καλλιτέχνες, ΜΚΟ και τοπικές κοινότητες. Υπό την ιδιοκτησία του Δήμου, ο χώρος φιλοξενεί πολλές εκδηλώσεις, από μουσικά φεστιβάλ και εκθέσεις τέχνης, μέχρι εκπαιδευτικά εργαστήρια και ανθρωπιστικές δραστηριότητες. Το αμαξοστάσιο, ένα βιομηχανικό κατάλοιπο, πλέον προσελκύει πάνω από 68.000 επισκέπτες ετησίως και υποστηρίζει τα αναδυόμενα ταλέντα μέσω ποικίλων πρωτοβουλιών.
Αυτή η δράση και άλλες παρόμοιες βρέθηκαν στο επίκεντρο του URBACT City Festival 2025, το οποίο φιλοξενήθηκε από το Wrocław από τις 8 έως τις 10 Απριλίου.
# 2 – Šibenik (Κροατία)
Η πρωτοβουλία “Φρούριο του Πολιτισμού” (Tvrdava Kulture Šibenik) διαχειρίζεται πέντε ανακαινισμένα τοπία, μεταξύ των οποίων είναι και τα τρία ιστορικά φρούρια της πόλης, ως ετήσιους χώρους διεξαγωγής εκδηλώσεων. Μέσω αυτού του ειδικού δημόσιου θεσμού, τα τοπία αυτά πλέον φιλοξενούν πάνω από 550 εκδηλώσεις ετησίως, προσελκύοντας περισσότερους από 250.000 επισκέπτες και ενδυναμώνοντας τις τοπικές δημιουργικές βιομηχανίες.
Αυτό που ξεχωρίζει το Šibenik δεν είναι η κλίμακα της μεταμόρφωσής του, αλλά η βιωσιμότητα του μοντέλου διακυβέρνησής του. Μέσω συμμετοχικής διαχείρισης, τοπικών εταιρικών σχέσεων και δίνοντας έμφαση στην επιμόρφωση και την καινοτομία, η πόλη έχει μετατρέψει την κληρονομιά σε ένα ζωντανό πόρο που αποσκοπεί στην βελτίωση της ποιότητας ζωής, την επέκταση της τουριστικής περιόδου και στη δημιουργία θέσεων εργασίας.
Ποιο είναι το βασικό συμπέρασμα για την πόλη σας;
Η πολιτισμική αναζωογόνηση δεν απαιτεί πάντα νέες υποδομές. Μερικές φορές, αφορά τον εκ νέου οραματισμό πραγμάτων που ήδη υπάρχουν. Είτε είναι ένα παλιό αμαξοστάσιο, είτε ένα μεσαιωνικό φρούριο, οι υποχρησιμοποιούμενοι χώροι μπορεί να δώσουν ώθηση στην αστική ζωτικότητα. Αυτές οι πόλεις αναδεικνύουν πώς η επένδυση στον πολιτισμό ως υποδομή, με συμπεριληπτικό προγραμματισμό και βιώσιμη διακυβέρνηση, μπορεί να ξεκλειδώσει την οικονομική δυναμική, την αστική υπερηφάνεια και την κοινωνική συνοχή.
Πολιτισμός για ευημερία, νέα άτομα, και αίσθηση του ανήκειν
Πέρα από τη διασκέδαση ή την αισθητική, η πολιτισμική συμμετοχή είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ευημερία, την εκπαίδευση και την κοινωνική ενδυνάμωση. Πόλεις όπως η Cartagena και η Alessandria, σχεδιάζουν πολιτισμικά προγράμματα που τοποθετούν τους ανθρώπους, και ειδικά τους νέους και άλλες υπό-εκπροσωπούμενες ομάδες, στο επίκεντρο της αστικής ανάπτυξης. Αυτές οι πρωτοβουλίες όχι μόνο προσφέρουν πρόσβαση στον πολιτισμό, αλλά και τον καθιστούν εργαλείο για καλλιέργεια της αίσθησης του ανήκειν, εκπαίδευση και μεταμόρφωση.
# 3 - Cartagena (Ισπανία)
Στην Cartagena, έφηβοι και νεαροί ενήλικες δεν αποτελούν απλώς παθητικούς παραλήπτες πολιτισμικών προγραμμάτων, αλλά γίνονται πρωταγωνιστές σε αυτά. Μέσω των βραβείων Mandarache και Hache, πάνω από 7.000 νεαρά άτομα, μεταξύ 12 και 30 ετών, γίνονται μέλη κριτικών επιτροπών σε ετήσια λογοτεχνικά βραβεία, διαβάζοντας επιλεγμένα βιβλία, ανταλλάσσοντας απόψεις για την αξία τους, και ψηφίζοντας τα αγαπημένα τους. Σε μια πόλη που μαστίζεται από εδαφικές ανισότητες, το Mandarache έχει εξελιχθεί σε ενοποιητικό στοιχείο.
Αυτό το νεανικά-καθοδηγούμενο μοντέλο έχει σχηματίσει τη μεγαλύτερη κριτική επιτροπή λογοτεχνίας παγκοσμίως, με παραπάνω από 85.000 συμμετέχοντες από το 2005 και έπειτα. Πέρα από τη ενίσχυση του αλφαβητισμού, αυτή η πρωτοβουλία ενθαρρύνει την αυτοέκφραση, την κριτική σκέψη και την αίσθηση της προσωπικής ευθύνης. Εργαστήρια, αλληλεπιδράσεις με συγγραφείς, ακόμα και διεθνείς συνεργασίες (στη Χιλή και την Κολομβία) μεταμορφώνουν τη ανάγνωση σε κοινωνική και αστική πράξη.
# 4 - Alessandria (Ιταλία)
Αντιμετωπίζοντας την πληθυσμιακή μείωση, την οικονομική υποχώρηση και την απουσία ενός δημόσιου θεάτρου, η πρωτοβουλία Theatre for All στρέφεται σε ένα κοινοτικά δομημένο θέατρο για να αναθερμάνει τις σχέσεις μεταξύ των κατοίκων και να τους επανασυνδέσει με τον πολιτισμό. Με αυτή την πρακτική, ο δήμος έχει καταφέρει να αναγεννήσει δημόσιους χώρους και υποχρησιμοποιούμενες πολιτισμικές εγκαταστάσεις. Διαμορφώνει από κοινού με τοπικούς εταίρους ένα ετήσιο πρόγραμμα, προσφέροντας παραστάσεις χαμηλού κόστους για οικογένειες και σχολεία, εργαστήρια θεάτρου για μαθητές και τρόφιμους και ευκαιρίες εργασίας για τοπικούς καλλιτέχνες και τεχνικούς.
Στο Wrocław υπήρξε ειδικά αφιερωμένη συνεδρίαση που παρουσίασε τις πρόσφατα επιλεγμένες Καλές Πρακτικές URBACT κατά τη διάρκεια του URBACT City Festival 2025. Σύμφωνα με τον Cesare Torre από το Δήμο της Alessandria, ο οποίος μίλησε κατά τη διάρκεια της συνεδρίασης, το μοντέλο τους "ενδυνάμωσε τις τοπικές φωνές, και έφερε κοντά τους ανθρώπους στη σκηνή και πέρα από αυτήν". "Μετατρέπουμε τις ιστορίες σε κοινωνική αλλαγή", δήλωσε χαρακτηριστικά.
Αυτή η πολυγενεακή προσέγγιση ενεργοποιεί όχι μόνο την πολιτισμική συμμετοχή, αλλά και την εκπαιδευτική και οικονομική ζωή. Συμπεριλαμβάνοντας σχολεία, πανεπιστήμια, συλλόγους ηλικιωμένων, και πολιτισμικούς οργανισμούς, το έργο έχει προετοιμάσει το έδαφος -και ένα αφοσιωμένο ανθρώπινο σύνολο- για το μελλοντικό άνοιγμα ενός δημόσιου θεάτρου.
Ποιο είναι το βασικό συμπέρασμα για την πόλη σας;
Ο πολιτισμός γίνεται πραγματικά μεταμορφωτική δύναμη όταν διαμορφώνεται από κοινού με τη συμμετοχή των κοινοτήτων. Αυτές οι πρακτικές φανερώνουν πως οι επενδύσεις στους ανθρώπους, ειδικά στους νέους, στις οικογένειες και σε εκείνους που βρίσκονται μακριά από τα παραδοσιακά πολιτισμικά κυκλώματα, είναι αναγκαίες για την προώθηση της ευημερίας και της κοινωνικής συνοχής. Είτε μέσω της λογοτεχνίας, είτε του κοινοτικού θεάτρου, ο πολιτισμός μπορεί να δώσει στους ανθρώπους όχι μόνο πρόσβαση, αλλά φωνή, ρόλο και μία ισχυρότερη σύνδεση με την πόλη.
Νέες προσεγγίσεις στη διακυβέρνηση, τη γλώσσα, και τη συμμετοχή
Ο πολιτισμός δεν περιορίζεται σε αυτά που συμβαίνουν στη σκηνή ή σε εκθέσεις τέχνης. Αφορά επίσης τον τρόπο λήψης αποφάσεων, το ποιοι συμμετέχουν, και τα μοντέλα που υποστηρίζουν τον πολιτισμικό τομέα. Πόλεις όπως η Μούρθια και το Δουβλίνο βρίσκονται στο προσκήνιο της μεταμόρφωσης της διακυβέρνησης και των πολιτικών, δημιουργώντας πιο διαφανή, συμπεριληπτικά και προσαρμοστικά πολιτισμικά οικοσυστήματα.
# 5 – Μούρθια (Ισπανία)
Μέσω της πρωτοβουλίας Cultural Reactives, η Μούρθια έχει ανανεώσει ριζοσπαστικά την προσέγγισή της στην πολιτισμική πολιτική: ένα μοντέλο που δημιουργήθηκε μέσω των αναταραχών του COVID-19. Αντί να επιδιορθώσει το παλιό σύστημα, η πόλη δημιούργησε ένα εντελώς νέο πλαίσιο με διαφανείς ανοιχτές προκηρύξεις, χρηματοδότηση βάσει παραγωγής, αποκεντρωμένο προγραμματισμό, και άμεση υποστήριξη στην καλλιτεχνική δημιουργία.
Αξίζει να σημειωθεί πως αυτό το μοντέλο δίνει έμφαση σε περιαστικές και παραμελημένες γειτονιές, ανακατευθύνοντας τις πολιτισμικές επενδύσεις πέρα από το κέντρο της πόλης. Η Μούρθια εμπλέκει καλλιτέχνες στην ανάπτυξη του αστικού τοπίου ενσωματώνοντας πολιτισμικά στοιχεία σε δημοτικούς χώρους εκδηλώσεων και συντονίζοντας καλλιτεχνικά έργα με αστικά θέματα, όπως η αναγέννηση του ποταμού ή η εγκατάσταση φωτισμού στις νότιες περιοχές της.
Η πρωτοβουλία περιλαμβάνει επίσης εργαστήρια πολιτών, όπου οι κοινότητες σχεδιάζουν από κοινού έργα που αντιμετωπίζουν ζητήματα όπως η μοναξιά, η παιδική ηλικία και η φροντίδα.
# 6 – Δουβλίνο (Ιρλανδία)
Η πρωτοβουλία Gaeilge365 επαναπροσδιορίζει το πώς οι γλώσσες των μειονοτήτων υποστηρίζονται στα αστικά πλαίσια. Αντί να επικεντρώνεται στη μετάφραση ή στη συμβολική χρήση, η πόλη στοχεύει να ενσωματώσει την ιρλανδική γλώσσα στην καθημερινή ζωή, από street festivals και νεανικά έργα μέχρι και δημόσιες υπηρεσίες και λιανεμπόριο.
Αυτή η προσέγγιση βασίζεται στη συμπεριφορική επιστήμη, στην κοινωνιογλωσσολογία και στον κοινοτικό συν-σχεδιασμό, με περισσότερες από 10.000 νέες ευκαιρίες για ομιλία ιρλανδικών σε δημόσιους χώρους να δημιουργούνται μόλις σε ένα χρόνο. Υποστηριζόμενο από ισχυρή εθνική νομοθεσία, το πρόγραμμα συνδυάζει πολιτισμικό προγραμματισμό με δοκιμές πολιτικών. Περιλαμβάνει την ανάπτυξη ηγετικών ικανοτήτων στους νέους, την διαγενεακή μάθηση και μια εταιρική σχέση λιανικού εμπορίου που συνδέει τη χρήση της γλώσσας με την τοπική οικονομική ανάπτυξη.
Ποιο είναι το βασικό συμπέρασμα για την πόλη σας;
Ο πολιτισμός ευημερεί όταν υποστηρίζεται από καινοτόμα διακυβέρνηση. Είτε επαναπροσδιορίζοντας τα μοντέλα χρηματοδότησης, εμπλέκοντας νέα κοινά, είτε ενσωματώνοντας τα πολιτισμικά δικαιώματα στη δημόσια πολιτική, πόλεις όπως η Μούρθια και το Δουβλίνο φανερώνουν πως η ουσιώδης αλλαγή ξεκινάει παρασκηνιακά.
Ο πολιτισμός δουλεύει για τις πόλεις
Τι συνδέει ένα φρούριο στο Šibenik, ένα καθοδηγούμενο από τους νέους βραβείο βιβλίων στην Cartagena και ένα πρόγραμμα θεάτρου στην Alessandria; Το καθένα από αυτά αντικατοπτρίζει το πώς οι πόλεις συνεχίζουν να τοποθετούν τον πολιτισμό στο επίκεντρο της αστικής μεταμόρφωσης. Αυτές οι έξι Καλές Πρακτικές URBACT φανερώνουν πως η πολιτισμική πολιτική είναι πολλά παραπάνω από προγραμματισμός. Aφορά τη διακυβέρνηση, την ταυτότητα, και τη συμπερίληψη.
Μας υπενθυμίζουν πως ο πολιτισμός μπορεί να αποτελέσει μια στρατηγική απάντηση στην εξασθένηση των πόλεων, στον κοινωνικό κατακερματισμό και στην οικονομική αβεβαιότητα. Μπορούν να τονώσουν τις τοπικές οικονομίες, να δημιουργήσουν θέσεις εργασίας, και να συντηρήσουν τις κοινότητες. Εν κατακλείδι, αυτές οι πρακτικές δείχνουν τι μπορεί να επιτευχθεί όταν ο πολιτισμός αντιμετωπίζεται ως αναγκαία υποδομή.
Θέλετε περισσότερες ιδέες και έμπνευση για την πόλη σας; Εξερευνήστε τις 116 Καλές Πρακτικές URBACT που αναγνωρίστηκαν το 2024 και αφορούν εύρος θεμάτων, από τον πολιτισμό μέχρι το κλίμα, από την κινητικότητα μέχρι τη συμπερίληψη.
Μείνετε συντονισμένοι για περισσότερες ενημερώσεις! Ορισμένες από αυτές τις πρακτικές σύντομα θα μεταφερθούν και σε άλλες πόλεις όταν δημοσιευτούν, τον Οκτώβρη, τα αποτελέσματα της πρόσφατης προκήρυξης για Δίκτυα Μεταφοράς.
