Η αστική ανάπτυξη μέσα από την ματιά της χωρικής διάστασης

Λίγο πριν από τη δημοσίευση του Νέου Χάρτη της Λειψίας, και καθώς η γερμανική Προεδρία του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης βρίσκεται σε εξέλιξη, μοιραζόμαστε τις πληροφορίες από το τελευταίο URBACT City Lab που πραγματοποιήθηκε στο Πόρτο νωρίτερα αυτό το έτος. Το εν λόγω City Lab εξέτασε τη χωρική διάσταση της αστικής ανάπτυξης μέσω τριών χωρικών οπτικών: τις γειτονιές, τους δήμους και τις μικρές και μεσαίου μεγέθους πόλεις.

Μια φορά και έναν καιρό συναντηθήκαμε στο Πόρτο…

Το URBACT City Lab # 4 έλαβε χώρα μόλις πριν από έξι μήνες, παράλληλα με το Cities Forum (Φόρουμ Πόλεων), αλλά ήδη φαίνεται σαν να έχει γίνει πολύ καιρό πριν! Η ιδέα της συγκέντρωσης εκατοντάδων ανθρώπων από όλη την Ευρώπη φαίνεται σουρεαλιστική, αφού περάσαμε τους τελευταίους μήνες μεταφέροντας την επαγγελματική μας ζωή σε ψηφιακή . Και όμως συνέβη: περισσότερα από 50 άτομα παρακολούθησαν την πρώτη ημέρα του URBACT City Lab # 4 και 700 τη δεύτερη ημέρα - μία από τις πιο δημοφιλείς συνεδρίες που πραγματοποιήθηκαν στο Φόρουμ Πόλεων φέτος!

Αυτό το City Lab επικεντρώθηκε στην αρχή της Ισορροπημένης Χωρικής Ανάπτυξης. Αν και αυτό μπορεί αρχικά να φαίνεται αρκετά αφηρημένο, σχετίζεται με θεμελιώδη ζητήματα που αφορούν την καλή λειτουργία των πόλεών μας:

• Ποιες προκλήσεις επιλύονται καλύτερα και σε ποια επίπεδα;
• Πώς λαμβάνονται οι αποφάσεις και από ποιον;
• Πώς μπορεί να ενθαρρυνθεί η κάθετη και οριζόντια συνεργασία;

Το City Lab διερεύνησε αυτά τα ερωτήματα μέσω τριών διαφορετικών χωρικών οπτικών: το επίπεδο γειτονιάς, τη μητροπολιτική διάσταση και από την οπτική γωνία των μικρών και μεσαίου μεγέθους πόλεων. Επιβεβαίωσε τον κεντρικό ρόλο που εξακολουθούν να διαδραματίζουν τα χωρικά ζητήματα στην αστική πολιτική. Με αυτόν τον τρόπο, αναγνώρισε τη σημασία της αρχής του αρχικού Χάρτη της Λειψίας σχετικά με τον τόπο, η οποία εξακολουθεί να αντικατοπτρίζεται στον Νέο Χάρτη της Λειψίας που θα δημοσιευθεί τον Δεκέμβριο .

Όσον αφορά την υλοποίηση, το City Lab έδωσε νέες πληροφορίες σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο οι πόλεις διαχειρίζονται θέματα εδαφικότητας. Αυτό περιλαμβάνει το βασικό ζήτημα της διακυβέρνησης και της λήψης αποφάσεων, καθώς και τις προσεγγίσεις για την αντιμετώπιση διαφόρων θεμάτων πολιτικής που περιλαμβάνουν την κινητικότητα, τη φτώχεια και την απασχόληση.

Καταπολέμηση της φτώχειας από την αρχή

Από την αρχή του URBACT το 2002, τα θέματα που σχετίζονται με τη φτώχεια και την ένταξη είχαν σημαντική σημασία. Από τα μέσα της δεκαετίας του 2010, μία από τις πρώτες προσπάθειες κεφαλαιοποίησης του URBACT είχε ως στόχο να αντλήσει μάθηση για την ένταξη και την αναγέννηση των υποβαθμισμένων περιοχών . Σε αυτήν τη λεπτομερή ανάλυση, οι τομεακές και οι παρεμβάσεις με βάση την περιοχή παρουσιάστηκαν ως δύο ιδανικοί τύποι που δεν μπορούν να ταξινομηθούν ανάλογα με τη σημασία ή την αποτελεσματικότητα.

Το URBACT City Lab # 4 ήταν μια ευκαιρία να επιβεβαιώσει αυτά τα ευρήματα, ενώ παράλληλα μοιράστηκε την πιο πρόσφατη ανάλυση που πραγματοποίησε το URBACT στο πλαίσιο της Εταιρικής Σχέσης για την Αστική Φτώχεια της Αστικής Ατζέντας για την ΕΕ (Urban Poverty Partnership of the Urban Agenda for the EU). Το προκύπτον έγγραφο τοπικού συμφώνου (Local Pact paper) εξετάζει τέσσερις χώρες (Γαλλία, Γερμανία, Πολωνία και Ισπανία) και τις αστικές πολιτικές τους που στοχεύουν σε υποβαθμισμένες  περιοχές. Προσφέρει ένα πλαίσιο πολιτικής για τις χώρες και τις πόλεις, προωθώντας προσεγγίσεις βάσει περιοχής, σε συνδυασμό με ανθρωποκεντρικές διαδικασίες για το σχεδιασμό και την εφαρμογή μέτρων για τη μείωση της φτώχειας.

Η Joana Brzezińska, Αναπληρώτρια Διευθύντρια του Γραφείου Αναγέννησης της Πόλης του Łódź στην Πολωνία (Revitalization Bureau of the City of Lodz), παρουσίασε τα αποτελέσματα του Urban Regeneration Mix (Αστική Αναγέννηση) κατά τη διάρκεια του City Lab. Αυτό το δίκτυο μεταφοράς καλής πρακτικής του URBACT εργάζεται για την ενίσχυση της συμμετοχής και της συνεργασίας σε διαδικασίες αναγέννησης. Τόνισε ότι «από την τοπική προοπτική, είναι πιο εύκολο να εντοπίσετε πού βρίσκονται τα προβλήματα και να βρείτε λύσεις σε αυτά». Όσον αφορά την παρουσίασή της, οι συμμετέχοντες εξέφρασαν τη λύπη τους για το γεγονός ότι σε πολλές χώρες, η τρέχουσα πολιτική, το θεσμικό πλαίσιο και οι όροι χρηματοδότησης των παρεμβάσεων με βάση την περιοχή καθορίζονται ως επί το πλείστον σε εθνικό επίπεδο, δίνοντας στις πόλεις σχετικά λίγο χώρο για να πάρουν τις δικές τους αποφάσεις.

Παραδείγματα από τη Λιλ (Γαλλία) και το Τορίνο (Ιταλία) υπογράμμισαν άλλα μοντέλα που παίζονται σε ολόκληρη την Ευρώπη. Το γαλλικό παράδειγμα, ενσωματωμένο σε ένα μακροχρόνιο εθνικό πλαίσιο, έδειξε μια μάλλον από πάνω προς τα κάτω προσέγγιση. Στο άλλο άκρο του φάσματος ήταν το παράδειγμα των Αστικών Καινοτόμων Δράσεων (UIA Co-City), μία από τις πολλές πόλεις της Ιταλίας που πειραματίζεται με την έννοια «κοινά». Αυτό που συνδέει και τις δύο αυτές περιπτώσεις, και εκείνη του Łódź, είναι η συνεχιζόμενη απουσία πραγματικών πόρων και η λήψη αποφάσεων να ανατίθεται στους πολίτες. Αυτό παραμένει μια από τις προκλήσεις για την αναγέννηση της γειτονιάς σε ολόκληρη την Ευρώπη, όπως το πρώτο URBACT City Lab διερεύνησε λεπτομερώς.

Κάτοικοι που πειραματίζονται με τις νέες αστικές κοινές προσεγγίσεις στο Τορίνο (IT)

Ενίσχυση της συνεργασίας σε μητροπολιτικό επίπεδο

Στο άλλο άκρο της χωρικής κλίμακας, το City Lab αμφισβήτησε το ρόλο του μητροπολιτικού επιπέδου. Συγκρίθηκαν δύο πολύ διαφορετικά μοντέλα. Από τη μία πλευρά είχαμε τη Βαρκελώνη (Ισπανία), με τις εξελιγμένες και καθιερωμένες δομές της, και από την άλλη πλευρά, είχαμε το Μπρνο (Δημοκρατία της Τσεχίας), με ένα χαλαρό πλαίσιο συνεργασίας μεταξύ των δήμων.

Ήταν ενδιαφέρον να εξερευνήσουμε την κινητήρια δύναμη πίσω από αυτές τις προσεγγίσεις. Ενώ το πλαίσιο διακυβέρνησης της Βαρκελώνης καθοδηγείται εσωτερικά σε επίπεδο Καταλανίας, οι χρηματοδοτικές δομές της ΕΕ έχουν συμβάλει στη διαμόρφωση των εξελίξεων στο Μπρνο. Οι συμμετέχοντες συζήτησαν επίσης την ανάγκη για εθνικά και περιφερειακά προγράμματα χρηματοδότησης, όχι μόνο για τη χρηματοδότηση επενδύσεων, αλλά και ως μέσο ενθάρρυνσης της συνεργασίας στην ολοκληρωμένη αστική ανάπτυξη.

 Stavba-Dornych, ένα παράδειγμα σημαντικών έργων υποδομής που επιτρέπονται μέσω της μητροπολιτικής συνεργασίας στο Μπρνο (CZ)

Η μητροπολιτική συνεργασία κατά τη διάρκεια του απαγορευτικού (lockdown) αποδείχθηκε πολύ χρήσιμη για την αντιμετώπιση της κρίσης, ειδικά όσον αφορά τη χρήση δημόσιου χώρου, την αναδιοργάνωση της κινητικότητας και άλλων δημόσιων υπηρεσιών και την αντιμετώπιση οικονομικών και κοινωνικών προβλημάτων. H αντιμετώπιση των μακροπρόθεσμων οικονομικών, κοινωνικών και αστικών συνεπειών της πανδημίας θα αναδείξει περαιτέρω τη σημασία των μητροπολιτικών περιοχών.

Ανάδειξη των δυνατοτήτων των μικρότερων πόλεων

Σε αντίθεση με τα μοντέλα σε επίπεδο γειτονιάς και μητρόπολης, οι μικρότερες πόλεις συχνά παραβλέπονται. Οι πρόσφατες εντάσεις, όπως η αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου από την ΕΕ και το γαλλικό κίνημα με τα «κίτρινα γιλέκα» (gilets jaunes), έχουν υπογραμμίσει τους φόβους ότι τέτοιες τοποθεσίες έχουν μείνει πίσω. Τέτοιες εξελίξεις έχουν ενθαρρύνει τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής να δώσουν μεγαλύτερη προσοχή σε αυτές τις μικρότερες αστικές περιοχές. Σε αυτό το πλαίσιο, το URBACT έχει ένα μακροχρόνιο ενδιαφέρον για τη στήριξη μικρότερων πόλεων και επικροτεί την αναφορά σε αυτό το χωρικό επίπεδο στο Νέο Χάρτη της Λειψίας.

Οι τρεις περιπτώσεις που παρουσιάστηκαν κατά τη διάρκεια του εργαστηρίου City Lab # 4 ήταν αυτές της Igualada (Ισπανία), Amarante (Πορτογαλία) και Ventspils (Λάτβια). Οι τρεις εν λόγω περιπτώσεις απέδειξαν πώς οι τοπικές στρατηγικές ολοκληρωμένης ανάπτυξης, βασισμένες σε πραγματική συμμετοχή με ενδιαφερόμενους και πολίτες, αξιοποιούν στο έπακρο τα «ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα των πόλεων για την ανάπτυξη στρατηγικών αστικής αναζωογόνησης.

Οι συμμετέχοντες πρότειναν μέσα πολιτικής και μέτρα για την υποστήριξη της ζωτικότητας των μικρότερων πόλεων. Επισήμαναν ότι επιτρέπουν την υψηλότερη δημοσιονομική αυτονομία των μικρότερων πόλεων και την αυξημένη ικανότητα να επηρεάζουν τις πολιτικές αποφάσεις σε εθνικό και περιφερειακό επίπεδο, ώστε να είναι πιο συμβατές με τις ανάγκες και τις φιλοδοξίες τους. Πολλά προτεινόμενα μέτρα στοχεύουν στη στήριξη της αναβάθμισης των δεξιοτήτων των τοπικών επαγγελματιών και αρχών - για παράδειγμα, για την οικοδόμηση των τεχνολογικών και ψηφιακών ικανοτήτων τους, αλλά και για την πρόσβαση σε κονδύλια της ΕΕ και για να τους βοηθήσουν να μετατρέψουν την Πράσινη Ατζέντα της ΕΕ και τη μάθηση άλλων προγραμμάτων υψηλού επιπέδου σε συγκεκριμένες δράσεις .

Οι συμμετέχοντες στο City Lab # 4 μοιράζονται τις εμπειρίες τους σε μορφή fishbowl

Ποιο είναι το επόμενο βήμα;

Η έκθεση City Lab # 4 αναλύει σε βάθος κάθε περίπτωση πόλης καθώς και την ιστορία πίσω από την ανάπτυξη ολοκληρωμένης αστικής ανάπτυξης και τις χωρικές της επιπτώσεις. Ανέδειξε επίσης τον ρόλο που παίζουν προγράμματα όπως το URBACT στην οικοδόμηση ικανοτήτων πόλεων και στην τοποθέτηση τοπικών πολιτικών και λύσεων σε επίπεδο πόλης εντός δομών πολιτικής πολλαπλών επιπέδων.

Ο Νέος Χάρτης της Λειψίας θα υπογραφεί στη Λειψία το Δεκέμβριο του 2020, ενώ το URBACT θα συνεχίσει να παρουσιάζει τις προσεγγίσεις του Νέου Χάρτη της Λειψίας για «δίκαιες», «πράσινες» και «παραγωγικές» πόλεις, μοιράζοντας περισσότερες καλές πρακτικές και ιστορίες και διευκολύνοντας τις συνεχιζόμενες ανταλλαγές μεταξύ πόλεων.

Διαβάστε την έκθεση του City Lab # 4 εδώ .

Μάθετε περισσότερα για τα προηγούμενα City Labs εδώ .

Εγγραφείτε στη σειρά διαδικτυακών συνεδρίων της Γερμανικής Προεδρίας που συνοδεύει την ανανέωση του Χάρτη της Λειψίας: European Cities Fit For Future