Συμπεριληπτική κινητικότητα: μία διαφορετική προσέγγιση στις προκλήσεις σχεδιασμού κινητικότητας
Από τους 291 συμμετέχοντες στο σεμινάριο του URBACT, πάνω από το 54% δήλωσε πως νιώθει αποκλεισμένο λόγω εμποδίων στην κινητικότητα, κυρίως σχετικά με ζητήματα ασφαλείας, ανεπαρκών υποδομών, περιορισμένων επιλογών για μετακίνηση και υψηλότερων κοστών. Μια διατομεακή προσέγγιση της κινητικότητας φανερώνει πώς αλληλοεπικαλυπτόμενοι κοινωνικό-δημογραφικοί παράγοντες όπως το φύλο, η ηλικία, η φυλή, και η αναπηρία, διαμορφώνουν τους αποκλεισμούς. Όσο περισσότερο διασταυρώνονται αυτοί οι παράγοντες, τόσο μεγαλύτερες είναι οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει κανείς στο να πλοηγείται εντός της πόλης.
Βασιζόμενο στην πληροφόρηση που προέκυψε από το σεμινάριο, αυτό το άρθρο επισημαίνει μία συμπεριληπτική προσέγγιση που επικεντρώνεται στην προσβασιμότητα και τη συμπερίληψη. Υιοθετώντας αυτή την ευρύτερη οπτική, οι αστικοί σχεδιαστές και οι αρχές μπορούν να αναπτύξουν επιλογές κινητικότητας που καλύπτουν ποικίλες ανάγκες σε διαφορετικούς χώρους. Συμπεριληπτική κινητικότητα σημαίνει σχεδιασμός πόλεων για όλα τα φύλα, ηλικίες, και ικανότητες.
Τέσσερις λύσεις για συμπεριληπτική αστική κινητικότητα
Πώς όμως μοιάζουν αυτές οι λύσεις σε πρακτικό επίπεδο; Τα ακόλουθα παραδείγματα δείχνουν πώς η αστική κινητικότητα μπορεί να γίνει πιο ασφαλής, πιο προσβάσιμη και πιο δίκαιη όταν οι επαγγελματίες αναγνωρίζουν και διευθετούν τις προκαταλήψεις τους, και κυρίως, όταν εμπλέκουν ενεργά τις κοινότητες που επηρεάζονται στη διαδικασία σχεδιασμού.
1) Χαρτογραφώντας την πόλη
Η χαρτογράφηση (mapping) αποτελεί έναν σημαντικό τρόπο κατανόησης του πώς οι άνθρωποι μετακινούνται στον αστικό χώρο και πού συναντάνε εμπόδια. Η συμμετοχική και συμπεριληπτική χαρτογράφηση μπορεί να αναδείξει μη ασφαλείς περιοχές, "αόρατες" διαδρομές, και κενά στις υποδομές που οι παραδοσιακοί χάρτες αγνοούν. Η χρήση βιωματικών εμπειριών για συλλογή δεδομένων καθιστά τον σχεδιασμό πιο προσαρμοσμένο στις πραγματικές ανάγκες. Παραδείγματα καλών πρακτικών περιλαμβάνουν:
To Safetipin ένα κοινωνικό εγχείρημα αφιερωμένο στην ενίσχυση της δημόσιας ασφάλειας και συμπερίληψης, ιδίως για γυναίκες στην Ινδία, με επίδραση και σε άλλες πόλεις στην Ασία, την Αφρική και τη Λατινική Αμερική. Η εφαρμογή προσφέρει ελέγχους ασφαλείας και λεπτομερείς αξιολογήσεις δημοσίων χώρων που βασίζονται σε προκαθορισμένες παραμέτρους όπως φωτισμός, διαδρομές περπατήματος, και δημόσια συγκοινωνία. Επιπλέον, χρησιμοποιεί φωτογραφίες που τραβιούνται τη νύχτα για να αναλύει τον φωτισμό, τα πεζοδρόμια και άλλα χαρακτηριστικά της πόλης. Η συνεργασία με την Κυβέρνηση του Δελχί (Ινδία) έδωσε τη δυνατότητα στις διευθύνσεις να λάβουν αποφάσεις βάσει δεδομένων (data driven) για να καταστήσουν τους δημόσιους χώρους πιο ασφαλείς και προσβάσιμους για όλους.
Το SeeYou app διευθετεί το ζήτημα της έλλειψης προσβασιμότητας στο δομημένο περιβάλλον. Έχοντας αναπτυχθεί από την Ένωση για Εναλλακτικές Μεθόδους Κοινωνικής Ενσωμάτωσης (AMAIS) στη Ρουμανία, η εφαρμογή προωθεί συνδέσεις μεταξύ ατόμων με προβλήματα όρασης που αναζητούν βοήθεια για να φτάσουν σε συγκεκριμένες τοποθεσίες και οδηγών-βοηθών που επιθυμούν να βοηθήσουν. Οι επωφελούμενοι μπορούν να επιλέξουν προτιμήσεις φύλου και να μοιράζονται ζωντανά τις τοποθεσίες τους. Η παρουσίαση της εφαρμογής αναμένεται στο Βουκουρέστι και το Κλουζ εντός της χρονιάς.
2) Υποδομές για ασφάλεια
Οι ανησυχίες σχετικά με την ασφάλεια συχνά επηρεάζουν τη δυνατότητα των ανθρώπων να μετακινούνται ελεύθερα εντός της πόλης. Η διευθέτηση αυτού του ζητήματος σημαίνει την εκ νέου σκέψη για τα βασικά: φωτισμός, κυκλοφορία, ορατότητα/έκθεση, θέσεις, και παρακολούθηση. Οι υποδομές που έχουν σχεδιαστεί με έμφαση στην ασφάλεια όχι μόνο προλαμβάνουν τις σωματικές βλάβες αλλά και ενισχύουν την αυτοπεποίθηση, την εμπιστοσύνη και την πραγματική ελευθερία κίνησης.
Η πρωτοβουλία του Παρισίου RATP εισήγαγε την δυνατότητα αποβίβασης κατόπιν αιτήματος (on-demand) για όλα τα δρομολόγια λεωφορείων μετά τις 10 το βράδυ. Οι επιβάτες μπορούν να αιτηθούν να αποβιβαστούν σε συγκεκριμένη τοποθεσία, και έτσι ενισχύεται η ασφάλεια ιδίως σε περιοχές με ανεπαρκή φωτισμό. Η πρωτοβουλία αποσκοπεί να υποστηρίξει γυναίκες και ευάλωτα άτομα, προσφέροντας περισσότερη ευελιξία και ασφάλεια. Έχει επεκταθεί σε πιλοτικό πρόγραμμα και πλέον είναι διαθέσιμη σε κάθε δρομολόγιο λεωφορείου που διεξάγεται τη νύχτα εντός της πόλης.
Το "Station of Being" της Umeå αναπτύχθηκε, μέσω έρευνας πεδίου, ως μία στάση λεωφορείου που προσαρμόζεται στις προτιμήσεις των επιβατών, όπως το να στέκονται όρθιοι ή να γέρνουν το σώμα τους όταν περιμένουν στο κρύο. Περιλαμβάνει περιστρεφόμενες κατασκευές από τοπικά ξύλα που προσαρμόζονται για να θωρακίζουν τους επιβάτες από τον αέρα, προσφέροντας άνεση και ιδιωτικότητα. Ενσωματώνει μία "έξυπνη στέγη" εξοπλισμένη με σήματα ήχου και φωτισμού που ενημερώνουν τους επιβάτες για λεωφορεία που πλησιάζουν, μειώνοντας έτσι την ανάγκη συνεχούς εγρήγορσης και επιτρέποντας μία πιο άνετη εμπειρία αναμονής.
Η νομοθετική πράξη για την πρόληψη της παρενόχλησης στο δρόμο (SHPA), που ψηφίστηκε το 2018 στην Ουάσινγκτον αποτελεί τον πρώτο νόμο των Η.Π.Α. που ορίζει νομοθετικά την παρενόχληση στο δρόμο. Αντί να επικεντρώνεται στην τιμωρία, ο νόμος δίνει έμφαση στην πρόληψη μέσω εκπαίδευσης. Δημιούργησε μία κοινοτικά καθοδηγούμενη (community driven) Συμβουλευτική Επιτροπή, απαίτησε εκστρατείες για ενίσχυση της ενσυναίσθησης, και το 2019, ξεκίνησε μία διαφημιστική καμπάνια στη δημόσια συγκοινωνία για να δείξει πώς η παρενόχληση στο δρόμο επηρεάζει ποικιλοτρόπως τους ανθρώπους. Άλλες εκστρατείες μπορούν να εντοπιστούν στην πλατφόρμα Women Mobilize Women.
3) Πρόσβαση σε δημόσιες εγκαταστάσεις
Η δημιουργία συμπεριληπτικής κινητικότητας σημαίνει επανασχεδιασμό των δημόσιων χώρων για υποστήριξη διαφορετικών χρηστών μέσω πολυλειτουργικής δόμησης δρόμων, συμπεριληπτικών χώρων αναψυχής, και προσβάσιμων εγκαταστάσεων. Για παράδειγμα, η πρόσβαση σε δημόσιες τουαλέτες είναι μία βασική δημόσια παροχή που επηρεάζει σημαντικά τις επιλογές κινητικότητας, αποτελώντας για κάποιους καθοριστικό παράγοντα για το αν μπορούν να μετακινηθούν μέσα στην πόλη. Αυτό ισχύει ειδικά όταν ευθύνες παροχής φροντίδας διασταυρώνονται με αναπηρία, καθιστώντας τα περιβάλλοντα στα οποία είναι εύκολη η μετακίνηση αναγκαία για τη διασφάλιση της ανεξαρτησίας και της αξιοπρέπειας σε δημόσιους χώρους. Κάποιες πρωτοβουλίες σε αυτόν τον τομέα περιλαμβάνουν:
Το Πολιτισμικό Κέντρο Τρικάλων που εισήγαγε έναν χώρο ειδικά αφιερωμένο σε θηλασμό και φροντίδα, που δίνει στις θηλάζουσες μητέρες έναν βολικό και ιδιωτικό χώρο. Αυτή η πρωτοβουλία υποστηρίζει τη συμπερίληψη και τις φιλικές για οικογένειες εγκαταστάσεις, επιτρέποντας στους γονείς να συμμετέχουν πλήρως σε πολιτισμικά γεγονότα χωρίς να απομακρύνονται για τις ανάγκες φροντίδας των βρεφών. Αυτό το πρόγραμμα προωθεί την κοινότητα και ενισχύει την πιο δίκαιη πρόσβαση στη δημόσια και πολιτισμική ζωή.
Το Changing Places αποτελεί μία ομάδα οργανισμών που επιδιώκουν να παρέχουν δημόσιες τουαλέτες για άτομα με περίπλοκες παθήσεις που χρειάζονται επιπλέον εξοπλισμό και χώρο. Η κάθε εγκατάσταση περιλαμβάνει έναν πάγκο με ρυθμιζόμενο ύψος για ενήλικες, έναν ανυψωτήρα, επιπλέον χώρο για τους φροντιστές, πάτωμα που δεν γλιστράει, διασφαλίζοντας έτσι την αξιοπρέπεια και την άνεση. Έτσι δίνεται η δυνατότητα σε ανθρώπους με σοβαρές παθήσεις-αναπηρίες και στις οικογένειές τους να συμμετέχουν στη δημόσια ζωή χωρίς να αναγκάζονται να αλλάζουν σε μη αξιοπρεπείς και μη ασφαλείς συνθήκες.
Το Make Space for Girls συνιστά μία πλατφόρμα που αναδεικνύει πώς τα πάρκα και οι χώροι αναψυχής συχνά σχεδιάζονται με τα αγόρια κατά νου, παραμελώντας τις ανάγκες εφήβων κοριτσιών. Η πλατφόρμα προωθεί τις διεκδικήσεις για πάρκα, χώρους παιχνιδιού και δημόσιους χώρους που ενθαρρύνουν την ίση συμμετοχή λαμβάνοντας υπόψη πώς τα κορίτσια χρησιμοποιούν και κινούνται μέσα στους χώρους. Επιπλέον, πραγματοποιεί μελέτες και συλλέγει δεδομένα σχετικά με το πώς τα έφηβα κορίτσια συμμετέχουν στους δημόσιους χώρους, διασφαλίζοντας λύσεις σχεδιασμού που ανταποκρίνονται στις ανάγκες τους.
4) Tεχνολογικές λύσεις: ανοιχτή πρόσβαση και δικαιοσύνη δεδομένων
Τα ψηφιακά εργαλεία και οι έξυπνες τεχνολογίες μπορούν να συμβάλλουν στην αντιμετώπιση των έμφυλων χασμάτων στην κινητικότητα, αλλά μόνο αν βασίζονται σε συμπεριληπτικά δεδομένα. Από πλατφόρμες ανοιχτής πρόσβασης μέχρι διαχωρισμένη από το φύλο παρακολούθηση της κινητικότητας, αυτά τα εργαλεία πρέπει να σχεδιάζονται για να αντικατοπτρίζουν εμπειρίες διαφορετικών χρηστών, και όχι για να θεμελιώνουν τα κυρίαρχα μοτίβα. Τα ακόλουθα παραδείγματα δεν αποτελούν διαδεδομένες πρακτικές αστικής κινητικότητας, τουλάχιστον όχι ακόμα. Ωστόσο, επισημαίνουν τρόπους με τους οποίους οι πόλεις μπορούν να ξεκινήσουν να αναθεωρούν την προσέγγισή τους, λειτουργώντας ως έμπνευση για την ανάπτυξη στρατηγικών για χρήση εργαλείων τεχνητής νοημοσύνης (ΑΙ) που αποφεύγουν την αναπαραγωγή προκαταλήψεων στην κινητικότητα και τον αστικό σχεδιασμό:
Το ΑΙ Fairness 360 αποτελεί μία εργαλειοθήκη ελεύθερης πρόσβασης που μπορεί να βοηθάει τους χρήστες να εντοπίζουν και να περιορίζουν διακρίσεις και προκαταλήψεις σε μοντέλα μηχανικής μάθησης. Έχει σχεδιαστεί για να μεταφράζει αλγοριθμική έρευνα από τα εργαστήρια σε πραγματική πρακτική σε τομείς όπως οικονομία, διαχείριση έμψυχου δυναμικού, υγεία, και εκπαίδευση.
Το Building Without Bias συνιστά ένα διαδικτυακό λεξικό που έχει σχεδιαστεί για να αναδεικνύει προκαταλήψεις σχετικά με το φύλο που είναι βαθιά ριζωμένες στην τεχνολογία. Ερευνά το πώς η αρχιτεκτονική γλώσσα και σχεδιασμός μπορούν να αναπαράγουν προκαταλήψεις σχετικά με το φύλο, ειδικά καθώς οι αυτοματοποιημένες τεχνολογίες γίνονται πιο διαδεδομένες.
Κρατώντας τη δυναμική ζωντανή: κινητικότητα που δουλεύει για όλους
Η συμπεριληπτική κινητικότητα ξεκινάει με την αλλαγή νοοτροπίας και την αντιμετώπιση των δικών μας προκαταλήψεων: να αναστοχαστούμε το πώς οι εμπειρίες μας διαμορφώνουν το τι και ποιους βλέπουμε (και δεν βλέπουμε) στα συστήματα μεταφοράς. Μερικές φορές θεωρούμε δεδομένο πως άτομα που προσδιορίζονται ως γυναίκες, μη-δυαδικά άτομα και LGBTQI+ (επίσης άτομα με αναπηρίες, βρέφη και άλλες κατηγορίες) πρέπει να λαμβάνονται υπόψη και να εμπλέκονται ενεργά στο σχεδιασμό των πλάνων κινητικότητας.
Η αστική αλλαγή απαιτεί συλλογική προσπάθεια. Όπως γίνεται φανερό από τα παραπάνω παραδείγματα, διαφορετικές ομάδες, κοινωνικά εγχειρήματα, και θεσμοί διαδραματίζουν το ρόλο τους, συζητάνε με τοπικούς δήμους, συνεργάζονται με ΜΚΟ και φέρνουν διαφορετικές προοπτικές στις διεργασίες σχεδιασμού. Ασκήσεις εμπάθειας όπως το να βιώνει κανείς την πόλη ως φροντιστής ή με τη συνοδεία φροντιστή ή ως άτομο με προσωρινή ή μόνιμη αναπηρία, μπορούν να εκθέσουν κρυφά εμπόδια και να πυροδοτήσουν θέληση για καλύτερο σχεδιασμό.
Αν ενδιαφέρεστε να μάθετε περισσότερα, παρακολουθήστε το webinar για Συμπεριληπτική Κινητικότητα στις Πόλεις και ανατρέξτε στην παρουσίαση. Μπορείτε επίσης να βρείτε συνδέσμους για λύσεις, εργαλεία, πόρους και πραγματικά παραδείγματα.
Μερικές ακόμα πηγές για πληροφόρηση σχετικά με το πώς το URBACT δρα μαζί με τις πόλεις για να δοθεί προσοχή και να ενισχυθεί η ισότητα:
Για συνεχή μάθηση, συμβουλευτείτε τον Κόμβο Γνώσης του URBACT για τοποθετήσεις εμπειρογνωμόνων σχετικά με την οικοδόμηση πόλεων με ισότητα φύλων
Ακολουθήστε τις δραστηριότητες του Δικτύου Σχεδιασμού Δράσης FEMACT
