Alphen aan den Rijn is een gemeente in Zuid-Holland. De gemeente kent haar oorsprong in de Romeinse tijd en industrialiseerde in de negentiende en twintigste eeuw. Het uitgestrekte gebied en de omliggende dorpen zijn agrarisch gecentreerd, waaronder ook Boskoop valt, die vooral bekend staat om haar 560 kwekerijen. Deze groene achtertuin is een belangrijke economische pilaar en speelt een belangrijke rol in de toekomstige healthy city planning van Alphen aan den Rijn.
In de afgelopen jaren is Alphen aan den Rijn in toenemende mate geconfronteerd met de gevolgen van bevolkingsgroei, klimaatverandering en de 24-uurseconomie. Om de beperkte ruimte in de gemeente optimaal te benutten, heeft het groen moeten wijken voor stedelijke verdichting. De stad is steeds meer overbelast geraakt met als gevolg dat de gezondheid van de mens en natuur door toenemende luchtvervuiling, hittestress, droogte en overstromingen en de ongezonde leefstijlen van haar inwoners, onder grotere druk is komen te staan. Om het tij te keren zet Alphen aan den Rijn zich in voor het verbeteren van zowel de gezondheid van haar inwoners, als het waarborgen van de vitaliteit van de natuur met een zogeheten Groen-Blauw programma.
De doelen van dit Groen-Blauw programma zijn het verbeteren van de gezondheid van inwoners, het creëren van een climate-resilient city en het behouden van een vitale stadseconomie. Deze doelen worden bereikt door initiatieven rondom 5 thema’s:
A) Gezondheid
B) Vergroening
C) Watermanagement
D) Slimme & schone stadslogistiek
E) Energietransitie
A. Gebruik van Groen en Blauw voor een gezonde levensstijl en schone lucht
Tijdens het project leren kinderen op school over het belang van natuur, gezonde voeding en beweging. Ook zorgen Healthy Tracks in het stadscentrum voor gemakkelijke bewegingsopties om zo jong en oud te stimuleren om actief te zijn. Door op vroege leeftijd een gezonde levensstijl de norm te maken, worden gezondheidsproblemen op latere leeftijd voorkomen.
Ook zet Alphen zich in voor het verbeteren van de luchtkwaliteit. Dit betekent het tegengaan van de belangrijkste redenen voor luchtvervuiling door in te zetten op duurzame mobiliteit en energie (zie D en E), en het bevorderen van de luchtkwaliteit door het planten van luchtzuiverende planten (zie punt B). Lokale tuinders in de regio dragen hun steentje bij door planten, fruit en groenten aan scholen te leveren en meer luchtzuiverend groen te plaatsen.
B. Vergroen de stad door de aantrekkelijkheid en biodiversiteit te vergroten
Om de stad aantrekkelijker en duurzamer te maken, wil Alphen aan den Rijn meer groene plekken, daken en muren in de stad creëren, zoals publieke tuinen en bloemstroken langs de kant van de weg. Groen maakt het stadscentrum aantrekkelijker, ook helpt groen om overtollig regenwater af te voeren en de luchtkwaliteit in dit gebied te bevorderen (zie ook C).
Het opzetten en onderhoud van het stadsgroen wordt gedaan in samenwerking met partijen van de Greenport Boskoop-kwekerijen. Hun expertise wordt gebruikt om planten te selecteren die goed reageren op de stedelijke condities, makkelijk te verzorgen zijn en bijdragen aan de biodiversiteit. Met lange termijn onderhoudscontracten zorgen regionale tuinders ervoor dat het stadsgroen goed onderhouden wordt en voldoende water krijgt (‘’green-as-a-service’’). Een zogenoemde Green Fund wordt daarnaast opgezet om grondeigenaren met gemeentelijke financiering te stimuleren om hun grondgebied te vergroenen.
C. Gebruik Groen en Blauw om extreme regenval, droogte en hitte tegen te gaan, terwijl je de stad aantrekkelijker maakt
Door klimaatveranderingen ervaren we steeds vaker extreme regenval, hitte en droogte in Nederland. Dit brengt onze gezondheid, veiligheid, bezittingen, bedrijven en gemeente in gevaar.
Door water af te voeren en op te slaan in de bodem, bassins, vijvers en groendaken, wordt de kans op overstromingsschade aan gebouwen en infrastructuur verkleind. Het opslaan van water helpt ook om met droogte om te gaan, doordat dit water gebruikt kan worden als waterbron voor planten. Bomen verkoelen daarnaast de omgeving waarin ze staan, waardoor de stad aangenamer aanvoelt tijdens de warme zomermaanden.
D. Vernieuw stadslogistiek en verbeter toegankelijkheid, wegveiligheid en luchtkwaliteit
Stadslogistiek is cruciaal voor de economie van de stad. Efficiënte stadslogistiek zorgt ervoor dat winkels op tijd worden bevoorraad, vuilnis wordt opgehaald, restaurants hun gasten kunnen bedienen, en online bestellingen worden afgeleverd. Door het groeiende bevolkingsaantal en het toegenomen aandeel onlinebestellingen, ervaren bijna alle Nederlandse steden een toename in het aantal vrachtwagens in hun stad. Meer vrachtwagens betekent ook meer uitstoot van broeikasgassen en dat heeft een negatieve uitwerking op onze gezondheid. Ook heeft het toegenomen verkeer een negatief effect op de levenskwaliteit, toegankelijkheid en veiligheid in steden.
Om dit probleem aan te pakken, heeft Alphen geïnvesteerd in slimme logistiek en elektrische voertuigen om de stad efficiënt te bedienen om zo de uitstoot van broeikasgassen te reduceren. Door in te zetten op deelmobiliteit, het gebruik van logistieke hubs en het combineren van de toe- en afvoer van goederen, neemt het aantal ritten van en naar de stad af. Door de inzet van minder voertuigen en meer opslagruimte in logistieke hubs wordt ook meer ruimte gecreëerd op straat.
E. Verminder energiegebruik, genereer hernieuwbare energiebronnen en verminder CO2-uitstoot
Het tegengaan van klimaatverandering is nog nooit zo belangrijk geweest als nu. In het Nederlandse klimaatakkoord hebben wij onszelf als doel gesteld om de CO2 uitstoot in 2030 met 55% te verminderen en in 2050 dit aandeel terug te brengen met 95%.. Zo moeten wij er met ons allen voor zorgen dat de aarde niet meer dan 2°C opwarmt.
Om dit te bereiken moeten bedrijven en inwoners hun CO2-uitstoot drastisch verlagen. Om deze reden stapt Alphen over op hernieuwbare energiebronnen en LED-verlichting. De stad moedigt haar inwoners aan hun huizen en bedrijven te isoleren en vaker de fiets te pakken. Ook stimuleert Alphen het gebruik van elektrische voertuigen.
Groen-Blauw stadshart
Alphens Groen-Blauw programma is ambitieus, maar realistisch, en het biedt serieuze kansen om de stad op een duurzame manier te vernieuwen. De vijf bovengenoemde thema’s zijn met elkaar verbonden, waardoor de effecten die de interventies teweegbrengen worden versterkt. De kracht van dit programma zit ook in de verbinding; door te investeren in water en groen, speelt de stad in op de groen-blauwe waarden die de natuur biedt om toekomstbestendige, aantrekkelijke woningen te bouwen voor toekomstige generaties.
Gezonde schoolmaaltijden pilot
Op 1 maart 2021 is de gezonde maaltijd pilot gestart op twee lokale scholen. Meer dan 100 kinderen in de leeftijd van 8-10 jaar krijgen gezonde lunches op school aangeboden die geleverd worden door uitstootvrije voertuigen. Ook krijgen de kinderen per maaltijd een video te zien, waarin de chef de ingrediënten van de maaltijd bespreekt. In deze pilotklassen zijn 14 verschillende nationaliteiten vertegenwoordigd. Door iedere week een verschillend cultureel thema te kiezen en kinderen kennis te laten maken met verschillende maaltijden uit deze culturen leren ze ook elkaars achtergrond en gebruiken kennen.
Vergroenen van het stadsplein
Een team is begonnen met het in kaart brengen van de mogelijkheden om het Stadhuisplein van Alphen te vergroenen. Dit huidige plein is ingericht rondom het principe van een shared space en is bijna volledig betegeld. Het ontwerp wordt daarom geheel heroverwogen om het gezondheidsperspectief in publieke ruimtes om te draaien. Het is hiervoor noodzakelijk dat men op een andere manier kijkt naar alle stadselementen, zoals verkeer, openbaar vervoer, veiligheid en landschap. Dit wordt een intensief leerproces voor de gemeente.
Vertragingen in de pilots door Covid-19
In 2020 is Alphen begonnen met een vergroeningspilots in het stadscentrum om zo winkeliers te inspireren tot lokale vergroening. Een bloemenstrook langs de winkelstraat werd door Covid-19 vertraagd. Lokale winkeliers verzetten zich namelijk tegen dit plan, omdat zij na maanden van lockdowns vreesden dat de groenstrook de toegang tot hun winkelingangen zou blokkeren. Winkeliers hebben tijdens de coronapandemie een economisch moeilijke tijd doorgemaakt en willen daarom fysieke belemmeringen en financiële risico’s zoveel mogelijk uit de weg gaan. Daarmee is het pilotplan voor de aanleg van de bloemenstroken na overleg met de winkeleigenaren een halfjaar uitgesteld.
Een groene toekomst
Met de uitdagingen die Covid-19 met zich meebrengt, zullen de grote stappen in het plan van Alphen extra tijd in beslag nemen. In het beginstadium is het project met veel energie en enthousiasme door de stakeholders ontvangen, die met name enthousiast zijn om getuige te mogen zijn van de transformatie die Alphen gaat ondergaan om de gezonde stad te worden die zij voor ogen hebben.
De reis van Alphen aan den Rijn is mede mogelijk gemaakt door de steun en inspiratie van haar partnersteden. Bovendien hebben de tools van URBACT Alphen aan den Rijn geholpen om deelname met lokale belanghebbenden te plannen, het proces te verbeteren en stappen voorwaarts te zetten.
Door Margreet Boer, Alphen aan den Rijn
