Φαίνεται ότι οι μεγάλες πόλεις θα έπρεπε να ηγούνται της ενεργειακής καινοτομίας. Εξάλλου, έχουν τη μεγαλύτερη συγκέντρωση κτιρίων και εκπομπών CO2, σωστά; Παρόλο που το παραπάνω αληθεύει, η πόλη Viladecans στην Ισπανία αποδεικνύει ότι δεν έχει σημασία το μέγεθος της πόλης και το ζήτημα δεν είναι μόνο η καινοτομία σε σχέση με την ενεργειακή απόδοση. Θα πρέπει να υπάρξει και καινοτομία στην άσκηση πολιτικής, στη διακυβέρνηση για την αλλαγή νοοτροπίας, και σε αυτό πόλεις μεσαίου μεγέθους όπως το Viladecans μπορούν να παίξουν θετικό ρόλο που ο υπόλοιπος κόσμος θα λάβει σοβαρά υπόψη. Η πόλη μπορεί είναι η ζωντανή απόδειξη του πώς η κοινωνική καινοτομία μικρής κλίμακας λειτουργεί θετικά για την επίτευξη παγκόσμιων στόχων.
Η στοχευμένη οικολογική μετάβαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής συμβαδίζει με την ανάγκη για να υπάρξει αλλαγή στη συμπεριφορά των πολιτών. Αλλαγή στους ανθρώπους και τις διαδικασίες, στο οικοσύστημα της κοινωνικοπολιτικής οικονομίας και στους τρόπους με τους οποίους οι προμηθευτές, οι καταναλωτές και οι δημόσιοι φορείς προσφέρουν ενεργειακές λύσεις. Υπό αυτή την έννοια, η ενσωμάτωση είναι η συμμετοχή και η ενεργός εμπλοκή του επιχειρηματικού τομέα, των φορέων της διοίκησης των πόλεων, των σχολείων, των ερευνητικών κέντρων, των πανεπιστημίων και κυρίως των πολιτών, ιδίως εκείνων που αισθάνονται να πιέζονται οικονομικά από το υψηλό ενεργειακό κόστος.
Πώς μπορείτε να ξεκινήσετε το ταξίδι ενεργειακής καινοτομίας στην πόλη σας; Παίρνοντάς ιδέες και έμπνευση από το έργο VILAWATT, την τολμηρή πρόταση της πόλης του Viladecans.
Το VILAWATT, σχεδιάστηκε το 2016 με Ευρωπαϊκή χρηματοδότηση ως μία Αστική Καινοτόμος Δράση (UIA). Πρόκειται για μια καινοτόμο σύμπραξη μεταξύ του δημόσιου, του ιδιωτικού τομέα και των πολιτών για την ενεργειακή διακυβέρνηση σε τοπικό επίπεδο. Στη διαδικασία συμμετέχουν τόσο οι ιδιοκτήτες όσο και οι σχεδιαστές των κτιρίων. Ο γενικός στόχος αυτής της σύμπραξης είναι να προκαλέσει αλλαγή στον τρόπο σκέψης των πολιτών σχετικά με την ενέργεια, αλλά και να τους ενδυναμώσει και να τους παροτρύνει να διαδραματίσουν ενεργό ρόλο που οδηγεί σε μια βαθιά αλλαγή στις συμπεριφορικές στάσεις και στις διαδικασίες της ενεργειακής ανακαίνισης. Το VILAWATT έχει φτιαχτεί από το δημοτικό συμβούλιο του Viladecans, τη μητροπολιτική περιοχή της Βαρκελώνης και δύο Eνώσεις: την Ένωση Πολιτών για την Ενεργειακή Μετάβαση & την Ένωση Επιχειρήσεων και Λιανοπωλητών για την Ενεργειακή Μετάβαση.
Το VILAWATT και η σύμπραξη δημόσιου-ιδιωτικού τομέα και πολιτών βασίζεται στην ιδέα ότι η ενέργεια δεν είναι αγαθό πολυτελείας, αλλά βασική ανάγκη. Το χρέος και η ευθύνη της τοπικής αυτοδιοίκησης είναι να διασφαλίσει για τους πολίτες ότι η καινοτομία στην ενεργειακή αυτονομία και η διακυβέρνηση βασίζεται στην ανοιχτότητα, στη διαφάνεια και στην εμπιστοσύνη. Επομένως, βασικοί σύμμαχοι είναι οι χρήστες της ενέργειας και όσοι ζουν σε περιοχές με ενεργειακή φτώχεια, ενώ βασικά εργαλεία είναι η ευαισθητοποίηση και η κοινοτική εργασία. Παρόλο που τεχνικά το VILAWATT είναι για την πόλη του Viladecans ένα έργο που εφαρμόζεται για την ενεργειακή μετάβαση, οι δράσεις του υπερβαίνουν το δίκτυο ηλεκτρικής ενέργειας και τις εκτιμήσεις κόστους-οφέλους της αγοράς ενέργειας. Πρόκειται για μια κοινωνική καινοτομία που αφήνει το περιθώριο για αυτοκριτική και δημιουργία προληπτικών μέτρων υπέρ της υψηλότερης αποδοτικότητας και κατά των ενεργειακών διαιρέσεων σε ολόκληρη την κοινωνία.
Ακολουθούν ορισμένα στοιχεία σχετικά με το πώς το "local" έγινε "glocal", χάρη σε μια κινητοποιημένη και τολμηρή ηγεσία που συντόνισε αυτή τη διαδικασία. Το Viladecans, μια πόλη στο νότιο τμήμα του νομού Baix Llobregat, βρίσκεται κοντά στη Βαρκελώνη και αποτελεί μέρος της μητροπολιτικής περιοχής της Βαρκελώνης. Πρόκειται για μία πυκνοκατοικημένη περιοχή με 67.197 κατοίκους (2020) σε μια δημοτική έκταση μόλις 20,4 km2, που η αστική της ανάπτυξη σημαδεύτηκε από τα μεγάλα κύματα μετανάστευσης και εκβιομηχάνισης του 20ού αιώνα -αυτό της δεκαετίας του '20 και, στη συνέχεια, πάλι στις δεκαετίες του '60 και του '70- γεγονότα που μετέτρεψαν μια μικρή αγροτική πόλη όχι μόνο σε μια πόλη βιομηχανίας και υπηρεσιών, αλλά οδήγησαν και στην ανέγερση κτιρίων σε νέες και περιφερειακές γειτονιές.
Ο Jordi Mazón, αντιδήμαρχος για την οικολογική μετάβαση και επικεφαλής του έργου VILAWATT, πλαισιώνει μακροπρόθεσμα τη δυαδικότητα της ενεργειακής πρόκλησης για την πόλη: "Η ενεργειακή διακυβέρνηση είναι μέρος του προβλήματος και μέρος της λύσης". Όμως, όπως αναγνωρίζει ο Mazón, "η μεγαλύτερη δύναμη του έργου VILAWATT ήταν η δημιουργία μιας καλά εδραιωμένης δομής, της κοινοπραξίας PPCP, η οποία διαχειρίζεται την ενέργεια με διαφορετικό τρόπο και οδηγεί στην αλλαγή του ενεργειακού μοντέλου. Το Viladecans βρίσκεται πολύ κοντά στο να γίνει μια ενεργειακά αυτάρκης κοινότητα και να ξεκινήσει την πορεία προς την ουδετερότητα άνθρακα έως το 2050".
Αυτή η πορεία μοιράζεται μια κοινή κατεύθυνση με άλλους στόχους, στο Viladecans, στην Ευρώπη και στον κόσμο. Το Viladecans, υπογράφοντας το Σύμφωνο των Δημάρχων, με το Σχέδιο Δράσης για τη Βιώσιμη Ενέργεια που τρέχει από το 2009 - το οποίο το 2017 επικαιροποιήθηκε σε Σχέδιο Δράσης για τη Βιώσιμη Ενέργεια και το Κλίμα, SECAP - ακολουθεί τους στόχους που έχουν τεθεί από τα Ηνωμένα Έθνη και την Αστική Ατζέντα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και περιλαμβάνει ως στρατηγική προτεραιότητα της πόλης για το 2030: την Οικολογική Μετάβαση, μαζί με την Καινοτομία στην Εκπαίδευση, την Ανθεκτικότητα και την Ποιότητα Ζωής.
Αυτό το διάστημα, το Viladecans επίσης ηγήθηκε του φιλόδοξου πιλοτικού μηχανισμού μεταφοράς του VILAWATT. Το δίκτυο λειτούργησε από τον Μάρτιο του 2021 έως τον Σεπτέμβριο του 2022, επιδιώκοντας να μεταφέρει -μέσα από τις Αστικές Καινοτόμες Δράσεις (UIA)- τη γνώση που απέκτησε επί τέσσερα χρόνια στις πόλεις Seraing (Βέλγιο), Nagykanizsa (Ουγγαρία) και στα Τρίκαλα (Ελλάδα).
Χρηματοδοτούμενο από το πρόγραμμα URBACT III, το δίκτυο είχε ως στόχο να βοηθήσει τις τοπικές αυτοδιοικήσεις να προωθήσουν τη διαδικασία ενεργειακής τους μετάβασης με τη δημιουργία μιας καινοτόμου δομής διακυβέρνησης- της τοπικής σύμπραξης δημόσιου-ιδιωτικού τομέα- πολιτών- παρέχοντας τέσσερις βασικές υπηρεσίες για τη βελτίωση της ενεργειακής διαχείρισης σε τοπικό επίπεδο: ενεργειακή προμήθεια, ενεργειακή κουλτούρα, αναβάθμιση κτιρίων και ένα τοπικό κρυπτονόμισμα που συνδέεται με την εξοικονόμηση ενέργειας.
Το Seraing, η Nagykanizsa και τα Τρίκαλα είναι όλες μικρές και μεσαίες πόλεις με φιλόδοξα στρατηγικά σχέδια για την ενέργεια. Επίσης, όλες έχουν υπογράψει το Σύμφωνο των Δημάρχων και εργάζονται πάνω στα δικά τους σχέδια για τη Βιώσιμη Ενέργεια και το Κλίμα, για τον επαναπροσανατολισμό των οικονομιών τους προς την κατεύθυνση να γίνουν κυκλικές, πιο έξυπνες και ενεργειακά πιο αποδοτικές. Και οι τρεις πόλεις επιθυμούν να πρωτοστατήσουν στις περιφέρειές τους, κάνοντας τες πιο υγιείς και πιο πράσινες, ακριβώς αυτό που το VILAWATT επιδιώκει να συμβεί.
Για τον Mazón και τους άλλους πρωτοπόρους του VILAWATT, η πρωτοβουλία αφορά τη συνένωση και σύμπραξη δυνάμεων σε κάθε πόλη για την εξεύρεση ενός τρόπου που να λειτουργεί, δεδομένων των διαφορετικών τοπικών αναγκών και καταστάσεων που αντιμετωπίζει η κάθε πόλη, και τον δανεισμό πρακτικών που έχουν αποδειχθεί επιτυχείς στις πόλεις-εταίρους. Όπως είπε, "η καινοτομία των μεθόδων για εμάς σημαίνει επίσης επανεξέταση αυτού που γίνεται και συνδυασμός του με νέες ιδέες και τάσεις". Αυτό έχει καταστήσει τις πόλεις όπως αυτές που συμμετέχουν στο δίκτυο, το ιδανικό πεδίο δοκιμών καινοτομίας σε πολλά επίπεδα, μιας και στις πόλεις ζουν οι περισσότεροι άνθρωποι, άλλωστε σχεδόν το 75% του Ευρωπαϊκού πληθυσμού ζει σε αστικό περιβάλλον.
Οι πόλεις μπορούν να αλλάξουν το πλαίσιο μέσα από το οποίο αντιμετωπίζεται ένα κοινό πρόβλημα. Οι πόλεις μπορούν να αποτελέσουν δοκιμαστικά πεδία, να θέσουν στόχους, καθώς και να ρυθμίσουν και να αξιολογήσουν το κόστος των κινήτρων για την αλλαγή της υφιστάμενης κατάστασης. Μπορούν επίσης, όπως στην περίπτωση του δικτύου VILAWATT, να ηγούνται των αλλαγών υλοποιώντας δράσεις που υποστηρίζονται από τους πολίτες και συνδιαμορφώνονται με στόχο τον δίκαιο και βιώσιμο μετασχηματισμό της πόλης, ώστε να γίνει ουδέτερη ως προς τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα. Το δίκτυο πρότεινε στους εταίρους -- και εξακολουθεί να καλεί τις πόλεις της ΕΕ μέχρι σήμερα -- να βρουν τρόπους δράσης με ένα έργο στο οποίο οι κάτοικοι βελτιώνουν τις συνθήκες στέγασης τους καθιστώντας τις γειτονιές τους πιο ενεργειακά αποδοτικές, έχουν πρόσβαση σε πράσινη ενέργεια και λαμβάνουν πιο προσιτούς και διαφανείς λογαριασμούς ενέργειας. Αυτό δημιουργεί θέσεις απασχόλησης και συμβάλλει στην ενίσχυση των συνθηκών διαβίωσης, ενώ ταυτόχρονα οι πολίτες λαμβάνουν κατάρτιση, είναι πιο ευαισθητοποιημένοι ως προς την ενεργειακή απόδοση και πιο συνειδητοποιημένοι ως προς την κατανάλωση ενέργειας.
Για το σκοπό αυτό, το VILAWATT έχει ξεκινήσει διάφορες κοινότητες μάθησης και προσφέρει ειδική κατάρτιση στους τομείς της ενεργειακής απόδοσης και των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, με τη συμμετοχή σχολείων, επιχειρήσεων του λιανικού εμπορίου και ανέργων. Οι πόλεις-εταίροι απευθύνονται σε κοινότητες επίδειξης κτιρίων που είναι πρόθυμες να υποβληθούν σε αναβάθμιση και να αντιμετωπίσουν την ενεργειακή φτώχεια και χρησιμοποιούν το "gamification" για να βοηθήσουν τους ανθρώπους να κατανοήσουν τις τεχνικές πτυχές της πρωτοβουλίας. Παράλληλα, προσφέρουν κίνητρα στις εταιρείες για να ενταχθούν στο κύκλωμα του νομίσματος και να επωφεληθούν από τη χρήση του, συμπεριλαμβανομένων δωρεάν ενεργειακών ελέγχων στους εμπόρους λιανικής πώλησης.
Το VILAWATT είναι μετασχηματιστικό, όχι μόνο όσον αφορά την προτεινόμενη ολιστική ενεργειακή μετάβαση, αλλά και τη διακυβέρνηση. Δεν πρόκειται για τη δημιουργία ενός ακόμη γραφειοκρατικού στρώματος, αλλά για την εξεύρεση τρόπων ενσωμάτωσης των διαφόρων πολιτικών της πόλης και την ενεργοποίηση τρόπων κινητοποίησης της συμμετοχής των πολιτών, τη δημιουργία κοινωνικού κεφαλαίου με στόχο η πόλη να γίνει πλουσιότερη σε ό,τι έχει σημασία - υγιέστερη, πιο πράσινη και χωρίς να αφήνει κανέναν πίσω.
Οι πόλεις του δικτύου VILAWATT αναγνώρισαν ότι το έργο μπορεί να χρησιμεύσει ως κινητήριος μοχλός για την ανάπτυξη των μακροπρόθεσμων διαδικασιών ενεργειακής μετάβασης, όντας ευθυγραμμισμένες και από πολιτικής άποψης αλληλέγγυες με την επίτευξη των ΣΒΑ των Ηνωμένων Εθνών και τη μείωση των εκπομπών CO2. Η βιωσιμότητα αυτών των δράσεων ήταν ένας από τους βασικούς στόχους των συμμετεχόντων. Τα παραπάνω, σε συνδυασμό με την οδηγία σχετικά με τους κοινούς κανόνες για την εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας (ΕΕ 2019/944) που οδήγησε στη δημιουργία Ενεργειακών Κοινοτήτων, έπαιξαν καθοριστικό ρόλο για το μέλλον των πόλεων και επηρέασαν την ανάπτυξη των αντίστοιχων έργων κάθε πόλης εταίρου.
Σίγουρα, δεδομένων των επιπέδων των απαιτούμενων επενδύσεων, κάθε πόλη πρέπει να βρει τρόπους να υποστηρίξει και να ενθαρρύνει τους κατοίκους να αναλάβουν μέτρα αναβάθμισης. Παρόλο που οι κανονισμοί παραμένουν ενεργοί σε επίπεδο ΕΕ και σε εθνικό/κρατικό επίπεδο, οι βαθιές αλλαγές συμβαίνουν σε επίπεδο κοινότητας βάσης και αυτές μπορούν να πραγματοποιηθούν μόνο στις πόλεις. Η χρονική συγκυρία είναι σωστή. Κατά τα επόμενα 7 χρόνια, οι μηχανισμοί όπως το Europe’s Next Generation και η Ευρωπαϊκή πράσινη συμφωνία (European Green Deal) είναι ιδανικοί και μπορούν να βοηθήσουν πόλεις που μοιράζονται παρόμοιες φιλοδοξίες με το Viladecans, έτσι ώστε να μεγιστοποιήσουν το κοινωνικό κεφάλαιο, την πολιτική βούληση και τις ικανότητες κοινωνικής καινοτομίας και να προωθήσουν τους στόχους τους για την ενεργειακή μετάβαση.
Στο πλαίσιο της προετοιμασίας για την μετά το δίκτυο VILAWATT περίοδο, κάθε εμπλεκόμενη πόλη έχει εκπονήσει επενδυτικά σχέδια, τα οποία περιέχουν την πρόταση αξίας της για τους διάφορους ενδιαφερόμενους, προκειμένου η καινοτόμος πρακτική του έργου να καταστεί βιώσιμη. Για τη Viladecans, η πρόκληση ήταν να αξιοποιήσει τις πολύτιμες αμφίδρομες ροές ανταλλαγής γνώσεων και ανατροφοδότησης, βελτιώνοντας παράλληλα τόσο τη δική της αρχική ενεργειακή στρατηγική σε επίπεδο πόλης, όσο και τις σχετικές δραστηριότητες. Το Viladecans, πειραματίστηκε με νέους τρόπους συνεργασίας με διάφορες ομάδες και δοκίμασε τη δημιουργία κοινοτήτων ανταλλαγής και μάθησης.
Όπως είπε ο Mazón, οι ιδέες και η κοινωνική καινοτομία του VILAWATT και του Viladecans είναι εμβληματικές ενός αναδυόμενου πολιτικού οράματος που κερδίζει έδαφος σε όλη την Ευρώπη. Δεν φέρνει μόνο μια τοπική προσέγγιση σε αυτό το έργο, αλλά και μια ανθρωπιστική. Ο Mazón το θέτει με τον καλύτερο τρόπο: "Τα πιο εκπληκτικά υλικά που αναπτύσσονται σήμερα -αυτά που αλλάζουν τομείς όπως ο πολεοδομικός σχεδιασμός, η μηχανική και η μέτρηση, μεταμορφώνοντας τον τρόπο ζωής μας με ριζικό τρόπο- βασίζονται στη νανοεπιστήμη". Ο ίδιος εξηγεί: "Αυτά τα καινοτόμα υλικά βασίζονται στον χειρισμό ατόμου προς άτομο και στην τοποθέτηση τους στις βέλτιστες θέσεις για την επίτευξη ενός καλύτερου υλικού. Οι μακροσκοπικές ιδιότητες ενός υλικού είναι το αποτέλεσμα μιας βέλτιστης μικροσκοπικής δομής".
Και καταλήγει: "Ομοίως, η καινοτομία σε μικρή κλίμακα σε μικρή/δημοτική κλίμακα πρέπει να καταστήσει δυνατή την οικοδόμηση μιας καλύτερης κοινωνίας και ενός καλύτερου πλανήτη. Οι δήμοι είναι ό,τι είναι τα άτομα για τα υλικά και οι πολιτικοί είναι το ισοδύναμο των μηχανικών της νανοεπιστήμης. Στόχος μας είναι να δημιουργήσουμε έναν καλύτερο πλανήτη βελτιώνοντας τους δήμους μας".
Θέλετε να μάθετε περισσότερα από το Viladecans και άλλες εμπνευσμένες πόλεις για το πώς να κάνετε το άλμα της ενεργειακής μετάβασης;
Κάντε την εγγραφή σας τώρα στο EU City Lab, Viladecans 23 - 24 Νοεμβρίου 2023.
[1] UN Environment Programme’s International Resource Panel report: Resource Efficiency and Climate Change, 2020; and Emissions Gap Report 2019 , both cited in the COM(2020) 662: A Renovation Wave for Europe - greening our buildings, creating jobs, improving lives
