Αλλαγή συνηθειών κινητικότητας μέσα από την εκπαίδευση
Πολλές πόλεις αναγνωρίζουν τη σημασία της καλλιέργειας συνηθειών περπατήματος και χρήσης ποδηλάτου από νεαρή ηλικία. Ωστόσο, για όσες δεν διαθέτουν ήδη σχετικά προγράμματα, το ερώτημα παραμένει: από πού μπορούν να ξεκινήσουν; Στη Φεράρα (Ιταλία) και τη Škofja Loka(Σλοβενία), ένα πρόγραμμα «ήπιων παροτρύνσεων» μέσω του Δικτύου Σχεδιασμού Δράσης S.M.ALL ασχολείται με τις σχολικές κοινότητες, κάνοντας τη διαδρομή προς το σχολείο πιο ευχάριστη για τα παιδιά και τις οικογένειές τους. Συχνά, τέτοιου είδους πρωτοβουλίες χρειάζονται απλώς έναν τοπικό «πρεσβευτή» στο σχολείο, ενδεχομένως έναν γονέα ή καθηγητή, για να ξεκινήσουν.
Η ατομική δράση, αν και ενδυναμωτική, έχει περιορισμένη εμβέλεια. Το Brno (Τσεχία), μία από τις οκτώ πόλεις–εταίρους του Δικτύου Σχεδιασμού Δράσης SCHOOLHOODS, συνεργάζεται άμεσα με παιδιά και οικογένειες για την ανάπτυξη παρεμβάσεων που καθιστούν το περπάτημα και την ποδηλασία προς το σχολείο πιο ελκυστικά, ασφαλή και ευχάριστα. «Οι παρεμβάσεις αυτές συμβάλλουν στη διαμόρφωση ενός πιο φιλόξενου περιβάλλοντος γύρω από τα σχολεία, όπου τα παιδιά μπορούν να παίξουν με φίλους και να παραμείνουν δραστήρια πριν και μετά τα μαθήματα», εξηγεί ο Claus Köllinger, Κύριος Εμπειρογνώμονας του URBACT για το SCHOOLHOODS. Καθοριστικής σημασίας είναι επίσης ότι η χρήση λύσεων «από τα παιδιά του Brno» ενισχύει το τοπικό αίσθημα υπερηφάνειας και ιδιοκτησίας.
Για πιο μακροπρόθεσμο σχεδιασμό, η Καλή Πρακτική του URBACT "Bright Mobility Management (Gscheid Mobil)" έχει δρομολογήσει μια σειρά έργων στο Μόναχο (Γερμανία) με στόχο την ενημέρωση, την εκπαίδευση και την ενθάρρυνση νέων συμπεριφορών σχετικά με τη διαδρομή προς το σχολείο. Το πρόγραμμα WALKING BUS δημιουργεί ασφαλείς, οργανωμένες και συνοδευόμενες ομαδικές μετακινήσεις μαθητών, οι οποίες συχνά μπορούν να οργανωθούν και να εφαρμοστούν εύκολα από την ίδια τη σχολική κοινότητα. Παρομοίως, τα προγράμματα ON THE BIKES – READY – GO και SCHOOL RALLY καλλιεργούν τις απαραίτητες δεξιότητες στους μεγαλύτερους μαθητές, ώστε να προωθείται η ασφαλής χρήση ποδηλάτου προς τους χώρους των λυκείων.
Παροχή κινήτρων για διαμόρφωση καλών συνηθειών
Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν αλλάζουν τις συνήθειες μετακίνησής τους απλώς και μόνο επειδή είναι το σωστό. Τα προγράμματα παροχής κινήτρων βοηθούν ώστε οι δράσεις να συνοδεύονται από ένα αίσθημα ανταμοιβής, ενθαρρύνοντας έτσι τους πολίτες να συνεχίσουν να αναπτύσσουν θετικές συνήθειες. Ωστόσο, πώς μπορούν οι πόλεις να γνωρίζουν ποια προσέγγιση είναι καταλληλότερη για τους κατοίκους τους;
Το Δίκτυο Σχεδιασμού Δράσης PUMA αξιοποιεί τη διακρατική συνεργασία και την ανταλλαγή γνώσης, προκειμένου να ενθαρρύνει τις πόλεις να μαθαίνουν η μία από την άλλη και να αναπτύσσουν δράσεις βάσει των επιτυχημένων πρακτικών που έχουν ήδη εφαρμοστεί αλλού. Ενδεικτικά παραδείγματα αυτών των ανταλλαγών περιλαμβάνουν τη Λάρισα (Ελλάδα), η οποία έχει εφαρμόσει ένα σύστημα κοινόχρηστων ηλεκτρικών ποδηλάτων, καθώς και το Ζάγκρεμπ (Κροατία), με τον ανασχεδιασμό δρόμων με στόχο να δοθεί έμφαση και προτεραιότητα στις ανάγκες των πεζών και των ποδηλατών.
«Αυτές οι ανταλλαγές αντικατοπτρίζουν το βασικό πνεύμα του δικτύου: η μάθηση μεταξύ ομοτίμων, η δοκιμή νέων ιδεών και η από κοινού οικοδόμηση καλύτερων αστικών μελλοντικών προοπτικών», εξηγεί η Karolina Orcholska, Κύρια Εμπειρογνώμονας του URBACT για το PUMA. «Παρότι τα συστήματα μεταφορών ποικίλουν, ο στόχος παραμένει κοινός, πόλεις όπου η βιώσιμη κινητικότητα δεν είναι απλώς διαθέσιμη, αλλά προτιμώμενη επιλογή».
Τα πιο απτά οφέλη επίσης συνιστούν ισχυρά κίνητρα για νέες δοκιμές. Στη Φαέντσα (Ιταλία), η εφαρμογή Bike to Work ανταμείβει τους χρήστες για την καταγραφή των χιλιομέτρων τους (0,20 ευρώ ανά χιλιόμετρο, έως 50 ευρώ τον μήνα). Στο Hannut (Βέλγιο), η εφαρμογή Ride to Buy ανταμείβει τους χρήστες με 10 ευρώ για κάθε 1.000 χιλιόμετρα που διανύονται με ποδήλατο.
Το πρώτο πρόγραμμα έχει ήδη παρακινήσει 1.235 άτομα να χρησιμοποιήσουν το ποδήλατο για 188.357 μετακινήσεις, εξοικονομώντας 86.837 κιλά διοξειδίου του άνθρακα, και προωθώντας τη συνεργασία μεταξύ επιχειρήσεων, σχολείων και τοπικών αρχών. Η εφαρμογή του Hannut, η οποία αναπτύχθηκε τοπικά, αποτελεί πηγή υπερηφάνειας για την κοινότητα με 670 ενεργούς χρήστες να έχουν διανύσει πάνω από 112.000 χιλιόμετρα με ποδήλατο, και την πρωτοβουλία να συμβάλει στην ανάπτυξη ασφαλών ποδηλατοδρόμων 70 χιλιομέτρων στην πόλη και την ευρύτερη περιοχή, βοηθώντας περισσότερους ανθρώπους να αντιληφθούν πως η χρήση ποδηλάτου μπορεί να αποτελεί μια ασφαλή και ευχάριστη επιλογή μετακίνησης.
Αξίζει να σημειωθεί πως η Φαέντσα και το Hannut συγκαταλέγονται στις 116 Καλές Πρακτικές URBACT που αναγνωρίστηκαν το 2024, αλλά και ανάμεσα στις λίγες που δοκιμάζουν καινοτόμες λύσεις βιώσιμης κινητικότητας.
Διευθέτηση τοπικών αναγκών
Τα προγράμματα που προωθούν το περπάτημα και τη χρήση ποδηλάτου συνιστούν πολύ καλές επιλογές για την ενθάρρυνση της ενεργής και βιώσιμης κινητικότητας, ωστόσο δεν αποτελούν πάντοτε την πιο ρεαλιστική επιλογή για πλαίσια με μειωμένη κινητικότητα και για ανθρώπους που ζουν σε κοινότητες της υπαίθρου. Πρόκειται για μια πρόκληση την οποία πολλές μικρότερες πόλεις και περιφέρειες αναζητούν τρόπους να αντιμετωπίσουν. Στον Δήμο Δυτικής Μάνης (Ελλάδα), το εργαλείο «Εφημερίδα του Αύριο» δίνει τη δυνατότητα σε μαθητές δημοτικού να εκφράσουν το όραμα και τις νέες ιδέες τους για ένα πιο βιώσιμο μέλλον, συνεισφέροντας παράλληλα στον δημόσιο διάλογο. Πρόκειται για μια σχετικά μικρής κλίμακας δράση, εύκολα εφαρμόσιμη από πολλές πόλεις και περιφέρειες, η οποία προσφέρει στα παιδιά λόγο στη διαμόρφωση του μέλλοντός τους. Η Δυτική Μάνη αποτελεί έναν από τους εννέα δήμους που συμμετέχουν στο Δίκτυο Σχεδιασμού Δράσης ECONNECTING, το οποίο υποστηρίζει περιφερειακές λύσεις κινητικότητας εντός της έννοιας της "περιοχής των 30 λεπτών".
Το Δίκτυο Σχεδιασμού Δράσης URBACT Beyond the Urban επικεντρώνεται στη διασύνδεση αστικών και υπαίθριων περιοχών μέσω ψηφιακών εργαλείων. Με την ανταλλαγή θεμελιωδών παραδειγμάτων με άλλες ευρωπαϊκές πόλεις, όπως το "παγκάκι για κοινή μετακίνηση" στο Grafing (Γερμανία), το Δίκτυο υποστηρίζει μικρής κλίμακας λύσεις με μεγάλη επίδραση για όσους δεν μπορούν να οδηγήσουν. Οι κάτοικοι που χρειάζονται μεταφορά απλώς σηκώνουν μια πινακίδα που δείχνει τον προορισμό τους, και ένα μέλος της κοινότητας μπορεί να τους προσφέρει διαδρομή, μετατρέποντας τις ατομικές μετακινήσεις σε μια κοινοτική επιλογή μεταφοράς που ενισχύει τους τοπικούς δεσμούς και την αίσθηση υπερηφάνειας.
Το SIT FLEXI, μια ακόμη πρόσφατα αναγνωρισμένη Καλή Πρακτική URBACT, ακολουθεί μια περισσότερο "από πάνω προς τα κάτω" προσέγγιση βασισμένη στην ίδια φιλοσοφία. Μέσω της συνεργασίας με τοπικά ταξί και υπηρεσιών ride hailing (διαδρομές κατόπιν παραγγελίας μέσω ηλεκτρονικών εφαρμογών), αποσκοπεί στην κάλυψη κενών που εντοπίζονται στο δίκτυο δημόσιων μεταφορών για τους κατοίκους υπαίθριων περιοχών στη Διαδημοτική Κοινότητα της Περιφέρειας Κοΐμπρα (Πορτογαλία). Το πρόγραμμα καταγράφει 446 κρατήσεις μηνιαίως, εξυπηρετώντας 630 τοποθεσίες μέσω συνεργασίας με 130 οδηγούς ταξί, και έχει αποδειχθεί πολύτιμο στη μείωση της κοινωνικής απομόνωσης και την παροχή ασφαλών μετακινήσεων.
Αξιοσημείωτη είναι επίσης η Καλή Πρακτική της Παλμέλα (Πορτογαλία), η οποία παρέχει 32 στάσεις λεωφορείων σε πιο απομακρυσμένες κοινότητες. Όπως και στην Κοΐμπρα, αυτή η πρακτική συμβάλλει στη μείωση του κόστους λειτουργείας, επιφέροντας θετικό αποτύπωμα για τις κοινότητες μέσω της κοινωνικής σύνδεσης και ευημερίας.
Η πρόκληση μέτρησης της ποιοτικής επίδρασης
Τα παραδείγματα των πόλεων, οι ιστορίες επίδρασης και η συνεχής και εν εξελίξει δουλειά, αποτυπώνουν μία θετική μετατόπιση στον σχεδιασμό της αστικής κινητικότητας, και μία τάση που επικεντρώνεται στη διαρκή, βιώσιμη, και συμπεριληπτική αλλαγή. Ωστόσο, η μέτρηση αλλαγών στη συμπεριφορά μετακίνησης αποτελεί μία μακροχρόνια διαδικασία που συνοδεύεται από προκλήσεις. Καθώς τα αποτελέσματα αυτά αφορούν τον μακροπρόθεσμο ορίζοντα, απαιτούνται διαρκείς μετρήσεις και προσαρμογή. Το πρόγραμμα Bright Mobility του Μονάχου που αναφέρθηκε παραπάνω συνιστά απόδειξη για το πώς μία πόλη μπορεί να επωφεληθεί από την παρακολούθηση αποτελεσμάτων ακόμη και σε βραχυπρόθεσμα χρονοδιαγράμματα έργων. Η συλλογή δεδομένων απαιτεί υποκειμενική παρατήρηση και βασίζεται σε ποιοτική αξιολόγηση των αισθημάτων σχετικά με τη βελτίωση της ασφάλειας, της προσβασιμότητας και της ευαισθητοποίησης.
Το συμπέρασμα: μετατρέποντας την έμπνευση σε ενεργή κινητικότητα
Πολλές πόλεις και περιφέρειες αντιμετωπίζουν κοινές προκλήσεις όπως η μείωση εκπομπών, η ενθάρρυνση της σωματικής δραστηριότητας, και η βελτίωση της πρόσβασης σε εναλλακτικούς τρόπους μετακίνησης για κατοίκους που δεν οδηγούν. Κοιτάζοντας τα παραπάνω παραδείγματα, γίνεται αντιληπτό πως η μεταβολή των συνηθειών μετακίνησης δεν απαιτεί απαραίτητα μεγάλες επενδύσεις και αλλαγές στις υποδομές.
Συχνά, ο μεγάλος αντίκτυπος μπορεί να επιτευχθεί με την παροχή των κατάλληλων εργαλείων που θα αξιοποιηθούν στο σωστό μέρος τη σωστή στιγμή:
η εκπαίδευση και συμμετοχή παιδιών και οικογενειών καλλιεργεί πιο δραστήριες και συμμετοχικές κοινότητες
ειδικά για μικρές και υπαίθριες κοινότητες, οι κοινοτικά οργανωμένες μετακινήσεις και οι μετακινήσεις κατόπιν κράτησης συνιστούν εναλλακτικές με χαμηλό κόστος και χαμηλές εκπομπές άνθρακα για ανθρώπους που δεν μπορούν να βασίζονται στις δημόσιες συγκοινωνίες, επιτρέποντάς τους ταυτόχρονα να μένουν συνδεδεμένοι με βασικές υπηρεσίες
κίνητρα που παρέχονται μέσω της συνεργασίας με τοπικές επιχειρήσεις και αξιοποιώντας τοπικούς προγραμματιστές εφαρμογών, ανταμείβουν τους πολίτες με άμεση ικανοποίηση, υποστηρίζοντας μακροπρόθεσμες αλλαγές νοοτροπίας
Εάν επιθυμείτε να μάθετε περισσότερα σχετικά με τη συμβολή του URBACT στην αντιμετώπιση προκλήσεων που αφορούν την αστική κινητικότητα, επισκεφτείτε τον σχετικό Κόμβο Γνώσης!
