Οι ΜΚΟ και οι πρωτοβουλίες φορέων της κοινωνίας πολιτών αποδεικνύεται ότι μπορούν να αποτελέσουν έναν βασικό σύνδεσμο ανάμεσα στους πολίτες και τις δημόσιες αρχές για την αντιμετώπιση της αυξανόμενης δυσπιστίας των πρώτων προς τις δεύτερες. Σε πολλές ευρωπαϊκές πόλεις, διάφορες μορφές συνεργασίας ανάμεσα στις πόλεις αυτές και την τοπική κοινωνία πολιτών αποκτούν αυξημένη βαρύτητα όσον αφορά την ποιότητα της ζωής και των υπηρεσιών στις πόλεις, ενισχύοντας, παράλληλα, την κοινωνική συνοχή και σφυρηλατώντας δεσμούς εγγύτητας μεταξύ των τοπικών κοινοτήτων.
Οι πόλεις μπορούν, επίσης, να διαδραματίσουν έναν ιδιαίτερο ρόλο. Οι δήμοι και οι διοικητικές αρχές των πόλεων μπορούν να υποστηρίξουν αυτά τα τοπικά δίκτυα, προσφέροντάς τους πρόσβαση σε χώρους, υλικοτεχνική υποδομή, τεχνογνωσία και χρηματοδότηση, όπως επίσης παρέχοντάς τους ευκαιρίες συνεργασίας. Με μια πιο προσεκτική ματιά, υπάρχουν ορισμένοι παράγοντες και ορισμένες συνθήκες που μπορούν να συμβάλλουν καθοριστικά στη δημιουργία ευημερουσών κοινοτήτων και πόλεων ίσων ευκαιριών. Μερικές από αυτές τις παραμέτρους περιγράφονται συνοπτικά παρακάτω.
Η ισχύς των οικοσυστημάτων της κοινωνίας των πολιτών
Διαχρονικά, οι ΜΚΟ και οι πρωτοβουλίες φορέων της κοινωνίας των πολιτών έχουν αποδειχθεί ισχυροί σύμμαχοι στην αντιμετώπιση ποικίλων κοινωνικών προκλήσεων και, ως εκ τούτου, στην επίτευξη της βιώσιμης αστικής ανάπτυξης. Συνδέσεις και συνεργασίες μεταξύ τοπικών οργανισμών, κοινωνίας των πολιτών και διοικητικών αρχών μπορούν να δημιουργήσουν πανίσχυρες συνέργειες, συμβάλλοντας όχι μόνο στην οικοδόμηση ισχυρών τοπικών δικτύων, αλλά ενεργοποιώντας, επίσης, τα επονομαζόμενα «οικοσυστήματα της κοινωνίας των πολιτών».
«Στην Ευρώπη υπάρχουν, ολοένα και περισσότερο, όχι απλώς δεκάδες αλλά εκατοντάδες μεγάλα έργα, αξίας εκατομμυρίων ευρώ, τα οποία βρίσκονται υπό τη διαχείριση ΜΚΟ και όλων των ειδών συνεταιρισμών και φορέων της κοινωνικής οικονομίας. Αυτοί είναι οι άνθρωποι που, ουσιαστικά, αναμορφώνουν τις πόλεις μας. Είναι πολύ σημαντικό να αναγνωρίσουμε την κλίμακα στην οποία αυτές οι οργανώσεις δρουν και λειτουργούν, αποτελώντας, κατά συνέπεια, σημαντικούς δρώντες στις πόλεις μας», ανέφερε ο Levente Polyak, συνιδρυτής του αυστριακού οργανισμού σχεδιασμού, πολιτικής και έρευνας για δράσεις αστικής αναγέννησης Eutropian και πρώην επικεφαλής εμπειρογνώμονας του προγράμματος URBACT, στο διεθνές συνέδριο με τίτλο «Η ισχύς των οικοσυστημάτων της κοινωνίας των πολιτών» (The Power of Civic Ecosystems), το οποίο διοργανώθηκε τον Νοέμβριο του 2022 στη Λιουμπλιάνα από το σλοβενικό Ινστιτούτο Χωροταξικών Πολιτικών (IPoP – Institute for Spatial Policies).
Σε μια επιστημονική δημοσίευση, με τίτλο ίδιο με εκείνο του προαναφερθέντος συνεδρίου, ο Levente Polyak μαζί με άλλους συγγραφείς εξετάζουν τρόπους για την οικοδόμηση καλύτερων συνεργασιών μεταξύ των δημοσίων διοικήσεων και των τοπικών κοινωνιών στην ΕΕ, παρουσιάζοντας παραδείγματα καλών πρακτικών από τα οποία οι ευρωπαϊκές πόλεις και οι ΜΚΟ μπορούν να αντλήσουν έμπνευση. Η εν λόγω δημοσίευση βασίζεται στα διδάγματα που αποκομίστηκαν από το Δίκτυο Μεταφοράς Καλών Πρακτικών «ACTive NGOs», στο πλαίσιο του οποίου η καλή πρακτική URBACT με την ονομασία «NGO House», που εφαρμόστηκε με επιτυχία στη Ρίγα της Λετονίας, υιοθετήθηκε από άλλες πόλεις της ΕΕ.
Το NGO House συνιστά μια επιτυχημένη πρωτοβουλία, στο πλαίσιο της οποίας η τοπική διοίκηση της Ρίγας αναγνώρισε και αξιοποίησε τη δυναμική των οικοσυστημάτων της κοινωνίας των πολιτών. Υπό τον συντονισμό της δημοτικής αρχής, η εν λόγω πρωτοβουλία συμβάλλει στη δημιουργία μιας πιο δημοκρατικής και συμπεριληπτικής κοινωνίας, προσφέροντας ίσες ευκαιρίες και ίση πρόσβαση σε χώρους, δραστηριότητες, εκδηλώσεις, εκπαιδεύσεις και πολλά άλλα. Από το 2013 το NGO House έχει επιτύχει ποικίλους στόχους σε τομείς όπως η ενσωμάτωση ανθρώπων διαφόρων ηλικιών, κοινωνικών ομάδων και εθνικοτήτων, μέσω της υποστήριξης υφισταμένων ΜΚΟ και της προαγωγής της ενημέρωσης και της ευαισθησίας των πολιτών για τοπικές υποθέσεις.
Όπως εξηγεί η Irina Vasiljeva, στέλεχος του προγράμματος NGO House στην πόλη της Ρίγας, «πρόκειται για έναν χώρο στον οποίο μπορούν να έρχονται οι ΜΚΟ, να αναπτύσσουν τις δραστηριότητές τους, να εκπαιδεύονται επάνω σε ποικίλες θεματικές και να εμπλέκονται ενεργά σε συμμετοχικές διαδικασίες. Για μερικές ΜΚΟ το συγκεκριμένο εγχείρημα αποτελεί μια κούνια. Στο ξεκίνημα της λειτουργίας τους, έρχονται στο NGO House, δρέπουν οφέλη και ευκαιρίες που τους προσφέρονται από αυτό, ενδυναμώνονται και κατόπιν εγκαταλείπουν τη φωλιά μας, ανεξαρτητοποιούνται και, τελικά, γίνονται συνεργάτες του NGO House στη Ρίγα».
Η ιταλική πόλη των Συρακουσών ήταν μία εκ των ευρωπαϊκών πόλεων εταίρων του δικτύου ACTive NGOs που είχε την ευκαιρία να διδαχθεί καλές πρακτικές από τη Ρίγα καθώς και από τις άλλες ευρωπαϊκές πόλεις εταίρους του συγκεκριμένου έργου, προβαίνοντας, μάλιστα, σε συνεργασία μαζί τους, στον σχεδιασμό τριών νέων χώρων δράσης για φορείς της κοινωνίας πολιτών. Οι ιθύνοντες της ιταλικής πόλης έπρεπε να επανεξετάσουν τον τρόπο με τον οποίο θα έθεταν εφαρμογή την αρχική καλή πρακτική της Ρίγας, καθώς ο δήμος των Συρακουσών δεν είχε στη διάθεσή του τόσους πολλούς δημόσιους πόρους ούτε τόσο μεγάλες υποδομές προκειμένου να υποστηρίξει ενός τέτοιου μεγέθους συνεργατικό εγχείρημα, τουλάχιστον όχι στον βαθμό εκείνο που κατάφερε να ανταποκριθεί η Ρίγα. Ωστόσο, οι εν λόγω σημαντικοί περιορισμοί δεν στάθηκαν εμπόδιο για το πολιτικοδιοικητικό προσωπικό του δήμου, ώστε να μπορέσει να εφαρμόσει με επιτυχία το τοπικό σχέδιο μεταφοράς της καλής πρακτικής.
Αντιθέτως, η δημοτική αρχή σχεδίασε τους τρεις νέους χώρους δράσης για φορείς της κοινωνίας πολιτών από κοινού με τοπικές οργανώσεις, οι οποίες πλέον τους διαχειρίζονται. Οι δύο πλευρές επισημοποίησαν, μάλιστα, τη συνεργασία τους, καθορίζοντας ένα μοντέλο διακυβέρνησης με την ονομασία «House of Associations and Volunteers», το οποίο συνδέει τους τρεις χώρους μεταξύ τους. Ο δήμαρχος Συρακουσών και 27 ενεργές τοπικές οργανώσεις υπέγραψαν ένα μνημόνιο αμοιβαίας κατανόησης (MoU) προκειμένου να εξασφαλίσουν την ομαλή εξέλιξη του εγχειρήματος. Όπως χαρακτηριστικά ανέφερε από το βήμα του διεθνούς συνεδρίου ο Levente Polyak, «η συνύπαρξη των οργανώσεων και η μεταξύ τους συνεργασία τις καθιστά καταλληλότερες για διαμοιρασμό και αμοιβαία αξιοποίηση πόρων καθώς και για από κοινού κατάρτιση έργων, με τρόπους που αναδεικνύουν τη συλλογική δράση ως αποτελεσματικότερη μέθοδο συγκριτικά με την ατομική δράση».
Μικρές πόλεις, ιδίως εκείνες που αντιμετωπίζουν μείωση του πληθυσμού τους, μπορούν επίσης να επωφεληθούν από τη δημιουργία ισχυρών τοπικών δικτύων. Κατά τα προηγούμενα χρόνια, η σλοβενική πόλη Ίντριγια υπήρξε μια συρρικνούμενη πόλη, δοκιμαζόμενη από κοινωνικές και οικονομικές προκλήσεις. Για την καλύτερη σύνδεση και δικτύωση των μελών της τοπικής κοινότητας, προωθήθηκε η λύση της δημιουργίας ενός «Καθιστικού της Πόλης» (Town’s Living Room). Η εν λόγω συμπεριληπτική και καινοτόμος πρακτική σχεδιάστηκε από ντόπιους ανθρώπους, γνωστή και ως «Τοπική Ομάδα URBACT» (URBACT Local Group), μια ομάδα αποτελούμενη από πολλά ενδιαφερόμενα μέρη της τοπικής κοινωνίας με ενεργό συμμετοχή σε δίκτυα URBACT. Έχοντας ήδη λάβει μέρος σε δύο δίκτυα, και πιο συγκεκριμένα στο Δίκτυο Σχεδιασμού Δράσεων CityCentreDoctor και το Δίκτυο Μεταφοράς Καλών Πρακτικών Re-GrowCity, ο δήμος της Ίντριγια μπόρεσε να εμπεδώσει μια πλούσια εμπειρία.
Σήμερα, το Καθιστικό της Πόλης στην Ίντριγια αποτελεί έναν χώρο όπου ο καθένας μπορεί να βρει κάτι ενδιαφέρον και χρήσιμο για τον εαυτό του. Σε αυτόν λαμβάνει χώρα ευρεία γκάμα δραστηριοτήτων, που βασίζονται στη φιλοσοφία «από τους ανθρώπους, για τους ανθρώπους», εμπλέκοντας στην όλη διαδικασία διάφορες ομάδες με ποικίλα προφίλ δράσης, ενθαρρύνοντας τη συμμετοχή των ενεργών πολιτών και δημιουργώντας μια ευημερούσα κοινότητα.
Επιπρόσθετα, χάρη στις πιλοτικές Πρωτοβουλίες Μεταφοράς Εθνικών Καλών Πρακτικών του προγράμματος URBACT, δόθηκε η ευκαιρία σε έξι μικρούς δήμους της Σλοβενίας να διδαχθούν από πρώτο χέρι από το παράδειγμα της Ίντριγια. Οι δήμοι αυτοί κατανόησαν τις εφαρμοσθείσες καλές πρακτικές, προσάρμοσαν την κεντρική ιδέα στο δικό τους τοπικό πλαίσιο και, εν τέλει, κατάφεραν να μεταφέρουν την πρωτοβουλία για το Καθιστικό της Πόλης στις δικές τους πόλεις. Ως εκ τούτου, διαμόρφωσαν τα δικά τους τοπικά δίκτυα και δημιούργησαν παρόμοιους χώρους σύνδεσης και δικτύωσης της τοπικής τους κοινότητας.
Η προσωρινή χρήση άδειων χώρων ως εργαλείο δημιουργικότητας
Είναι πολύ σημαντικό στοιχείο για τις πόλεις η αναγνώριση της δυναμικής των ΜΚΟ και της εμπλοκής των τοπικών κοινοτήτων στην αναζωογόνηση των άδειων χώρων. Πρωτοβουλίες «από τη βάση προς την κορυφή» μπορούν να προσφέρουν για προσωρινή χρήση χώρους σε εγκατάλειψη. Με αυτόν τον τρόπο, η ανθρώπινη παρουσία και δράση εμπλουτίζει τους εν λόγω χώρους, αλλά και καθετί που τους περιβάλλει, διατηρεί σε λειτουργία τις κτηριακές εγκαταστάσεις και υποδομές και μειώνει ορισμένα κόστη που βαρύνουν τους ιδιοκτήτες των ακινήτων, όπως είναι, για παράδειγμα, τα κόστη συντήρησης.
Η ιταλική πόλη της Νάπολης επωφελήθηκε από τη συμμετοχή της σε δίκτυο του προγράμματος URBACT, στο πλαίσιο της αναζήτησης καινοτόμων λύσεων για την αντιμετώπιση της πρόκλησης των άδειων χώρων στην πόλη. Ειδικότερα, λαμβάνοντας μέρος στο Δίκτυο Σχεδιασμού Δράσεων «2nd Chance», η Νάπολη υιοθέτησε μια συμμετοχική προσέγγιση για την ανακαίνιση ενός μεγάλου εγκαταλελειμμένου κτηρίου. Σήμερα, το κτήριο λειτουργεί ως ένα μέρος στο οποίο ενθαρρύνεται και προάγεται η συνάντηση πολιτών και κοινωνικών πρωτοβουλιών, η ανταλλαγή ιδεών και απόψεων και, το κυριότερο, η εκδήλωση ενδιαφέροντος για εφαρμογή πιλοτικών έργων και δράσεων, μέσω της προσωρινής χρήσης του. Δεν προβλέπεται μόνιμη χρήση του κτηρίου από συγκεκριμένα άτομα, συγκεκριμένες ομάδες ατόμων ή συγκεκριμένες οργανώσεις, γεγονός που καθιστά τους χώρους του ζωντανούς και διαρκώς εξελισσόμενους. Η καινοτόμος αυτή πρωτοβουλία της Νάπολης βραβεύτηκε ως «Καλή Πρακτική URBACT» και, κατόπιν, συνέχισε το «ταξίδι» της εντός του προγράμματος URBACT με τη δημιουργία του Δικτύου Μεταφοράς Καλών Πρακτικών «Civic eState».
Παρά τη μακρά παράδοσή της σε έργα και δράσεις συμμετοχικής διακυβέρνησης, η βελγική πόλη της Γάνδης έμαθε πολλά, τόσο από τη Νάπολη όσο και από τις άλλες ευρωπαϊκές πόλεις εταίρους, στο πλαίσιο της συμμετοχής της στο Δίκτυο Μεταφοράς Καλών Πρακτικών «Civic eState». Μέσω της συσσώρευσης γνώσεων από τη συμμετοχή του στο εν λόγω δίκτυο, ο δήμος της Γάνδης σχεδίασε, από κοινού με κοινωνικούς εταίρους και τοπικούς φορείς, μια προσέγγιση «από τη βάση προς την κορυφή» για την υποστήριξη πρωτοβουλιών των πολιτών, συμπεριλαμβανομένης της παροχής νομικής και διοικητικής υποστήριξης. Η πιλοτική δράση που αναπτύχθηκε στη Γάνδη περιελάμβανε την προσωρινή χρήση μιας εγκαταλελειμμένης εκκλησίας που ανήκε στην πόλη και στην οποία παρεχόταν πρόσβαση σε πολίτες προκειμένου να εκπονήσουν το δικό τους σχέδιο καινοτόμου δράσης με δημόσια υποστήριξη.
Πώς αλλιώς μπορούν οι πόλεις να υποστηρίξουν τα οικοσυστήματα της κοινωνίας πολιτών;
Η εξασφάλιση ενός χώρου πρόσβασης για τις ΜΚΟ και τις ιδιωτικές πρωτοβουλίες της κοινωνίας πολιτών αποτελεί σίγουρα έναν από τους καλύτερους τρόπους υποστήριξης των τοπικών κοινοτήτων από τις τοπικές αρχές χωρίς, ωστόσο, να αποτελεί τον μοναδικό. Πρόσθετοι τρόποι υποστήριξης των τοπικών κοινοτήτων από τις τοπικές αρχές μπορούν να αναφερθούν ενδεικτικά οι εξής:
- Παροχή πρόσβασης σε εξοπλισμό τον οποίο θα μπορούν να χρησιμοποιούν για τις δραστηριότητές τους οι ΜΚΟ και οι ιδιωτικές πρωτοβουλίες της κοινωνίας πολιτών.
- Ευκαιρίες χρηματοδότησης για τις δραστηριότητές τους καθώς και τη συνεργασία τους με τις τοπικές αρχές (μηχανισμοί σταθερής χρηματοδότησης, διάρκειας ορισμένων ετών, μπορούν να παρέχουν στις ΜΚΟ την αναγκαία σταθερότητα στη λειτουργία τους, βοηθώντας τες να αναπτυχθούν και να επαγγελματοποιηθούν). Στο πλαίσιο αυτό, μπορούν να δημιουργηθούν καινοτόμοι χρηματοδοτικοί μηχανισμοί, οι οποίοι να προάγουν τη συνεργασία αντί τον ανταγωνισμό και να επιτρέπουν την ίση πρόσβαση σε ευκαιρίες για όλους.
- Δημιουργία διαύλων προώθησης του έργου των τοπικών ΜΚΟ και των δραστηριοτήτων τους (ιστότοποι, μέσα κοινωνικής δικτύωσης, μηνιαία ενημερωτικά έντυπα, κοινοτικά συμβούλια, κ.ά.).
- Διοργάνωση εργαστηρίων και διαλέξεων, νομικών και λογιστικών γνωμοδοτήσεων για την υποστήριξη της ανάπτυξης και της επαγγελματοποίησης των ΜΚΟ.
- Διοργάνωση εκδηλώσεων στις οποίες οι ΜΚΟ μπορούν να συναντηθούν, να ανταλλάξουν ιδέες και να δημιουργήσουν νέες συνεργασίες.
- Μεταφορά ορισμένων δημοσίων λειτουργιών σε τοπικές ΜΚΟ, αναγνωρίζοντας το παραγόμενο έργο τους, επιδεικνύοντας, παράλληλα, πίστη στη δημόσια διοίκηση και αφαιρώντας βάρος από αυτήν, όπως επίσης αφήνοντας περιθώρια για την υιοθέτηση νέων και καινοτόμων προσεγγίσεων.
Επισημοποίηση της συνεργασίας ανάμεσα στις δημοτικές αρχές και τις ΜΚΟ μέσω της υπογραφής μιας κοινής δήλωσης προθέσεων για συνεργασία.
