Misschien is het openbaar vervoer ’s nachts geen haalbare optie, dus moet je sparen voor een deelauto. Wat als een kinderwagen, handicap of blessure een eenvoudige reis door de stad verandert in uren van planning om stoepranden, hellingen en veilige oversteekplaatsen in kaart te brengen?
Hoewel iedereen uitsluiting kan ervaren wanneer stedelijke omgevingen niet aan hun behoeften voldoen, worden vrouwen, meisjes, genderdiverse mensen en andere gemarginaliseerde groepen hier onevenredig door getroffen. Niet verrassend weerspiegelen onze mobiliteitssystemen bestaande sociale ongelijkheden. Nu steden barrières proberen te overwinnen en inclusiever én duurzamer willen worden, is het waarborgen van gendergelijkheid in stedelijke mobiliteit essentieel.
Genderinclusieve mobiliteit stond centraal in een URBACT-webinar op 5 maart 2025. Het webinar belichtte drie kerngebieden: toegankelijkheid, veiligheid en betaalbaarheid. Met praktische inzichten en ervaringsverhalen vanuit diverse perspectieven werden deelnemers gestimuleerd stappen te zetten naar rechtvaardigere en genderbewuste stedelijke mobiliteit en hun eigen vooroordelen te onderzoeken.
In dit stuk, dat verder bouwt op de webinar-inzichten, delen we observaties over gendergerelateerde uitsluiting in steden en presenteren we enkele veelbelovende genderinclusieve oplossingen en hulpmiddelen.
Genderinclusieve mobiliteit: een andere benadering van mobiliteitsplanning
© illustratie Dan Balan voor AMAIS, 2024.
Onder de 291 deelnemers aan URBACT’s genderinclusieve mobiliteitswebinar gaf meer dan 54 % aan zich uitgesloten te voelen door mobiliteitsbarrières — voornamelijk veiligheidsoverwegingen, slechte infrastructuur, beperkte vervoersmogelijkheden en hogere kosten. Een intersectionele blik laat zien hoe factoren als gender, leeftijd, ras en handicap samenkomen en leiden tot uitsluiting. Hoe meer deze factoren elkaar kruisen, hoe groter de uitdagingen bij het navigeren door de stad.
Dit artikel bouwt voort op de webinar-inzichten en belicht een genderinclusieve benadering waarbij toegankelijkheid en inclusie van meet af aan centraal staan in het ontwerp. Door deze bredere blik kunnen stadsplanners en overheden verder gaan dan oplossingen voor één enkele doelgroep en mobiliteitsopties ontwikkelen die tegemoetkomen aan uiteenlopende behoeften in verschillende stadsdelen. Inclusieve mobiliteit betekent: steden plannen voor alle genders, leeftijden en vaardigheden vanaf het prille begin.
Vier oplossingen voor genderinclusieve stedelijke mobiliteit
Hoe zien zulke oplossingen er in de praktijk uit? De volgende voorbeelden illustreren hoe stedelijke mobiliteit veiliger, toegankelijker en rechtvaardiger kan worden wanneer professionals hun eigen vooroordelen erkennen én de betrokken gemeenschappen actief betrekken bij het ontwerpproces.
1. De stad in kaart brengen
Mapping is een krachtige manier om te begrijpen hoe mensen zich door de stedelijke ruimte bewegen en waar barrières liggen. Inclusieve en participatieve kaarten maken onveilige locaties, onzichtbare routes en infrastructuurgaten zichtbaar die traditionele kaarten negeren. Bij het verzamelen van data vanuit ervaringskennis sluit planning beter aan op werkelijke behoeften. Enkele best practices:
- Safetipin is een sociaal ondernemerschap dat zich richt op verbetering van openbare veiligheid en inclusie, vooral voor vrouwen in India, met impact in andere steden in Azië, Afrika en Latijns-Amerika. De app biedt veiligheidsaudits op basis van parameters zoals verlichting, looproutes en openbaar vervoer. Nachtfoto’s analyseren verlichting, trottoirs en andere stedelijke elementen. Samenwerking met de overheid van Delhi stelde departementen in staat om datagedreven beslissingen te nemen en openbare ruimtes veiliger en toegankelijker te maken.
- SeeYou pakt het gebrek aan toegankelijkheid in de gebouwde omgeving aan. Ontwikkeld door de Association of Alternative Methods of Social Integration (AMAIS) in Roemenië, verbindt de app visueel beperkte gebruikers die hulp zoeken bij een locatie met gidsen die willen helpen. Gebruikers kunnen gendervoorkeuren aangeven en live hun locatie delen. Uitrol staat gepland in Boekarest en Cluj dit jaar.
2. Infrastructuur voor veiligheid
Veiligheid beïnvloedt de bewegingsvrijheid in de stad. Aanpakken betekent nadenken over basisvoorzieningen: verlichting, doorstroming, zichtbaarheid/blootstelling, zitplaatsen en toezicht. Veilig ontworpen infrastructuur voorkomt niet alleen incidenten, maar kweekt ook vertrouwen en echte vrijheid van beweging.
- De RATP in Parijs introduceerde alighting on demand op alle buslijnen na 22.00 uur. Passagiers kunnen vragen om op een specifieke locatie af te worden gezet, wat vooral in slecht verlichte gebieden de veiligheid vergroot. Na een succesvolle proef is het nu op elke stadslijn beschikbaar.
- "Station of Being" in Umeå is ontwikkeld op basis van veldonderzoek als bushalte en speelt in op de voorkeuren van passagiers bij koud weer (staan of leunen). Roterende pods van lokaal hout beschermen tegen wind en bieden comfort en privacy. Een ‘slim dak’ met verlichting en geluidssignalen informeert reizigers over naderende bussen, zodat ze zich kunnen ontspannen in plaats van constant te moeten opletten.
- De Street Harassment Prevention Act (SHPA), aangenomen in 2018 in Washington D.C., was de eerste Amerikaanse wet die straatintimidatie juridisch definieerde. In plaats van straf, legt de SHPA de nadruk op preventie via voorlichting. Er is een community-adviescommissie ingesteld, publieke bewustmakingscampagnes lopen en in 2019 startte een openbaarvervoeradvertentiecampagne om de impact van straatintimidatie zichtbaar te maken. Meer campagnes zijn te vinden op het Women Mobilize Women-platform.
3. Toegang tot openbare voorzieningen
Inclusieve mobiliteit betekent ook openbare ruimten herontwerpen met multifunctionele straatindelingen, toegankelijke rustruimtes en faciliteiten. Toegang tot openbare toiletten is bijvoorbeeld cruciaal: voor sommigen de doorslaggevende factor om zich door de stad te bewegen. Zeker wanneer zorgtaken en een handicap samenkomen, is een makkelijk begaanbare omgeving essentieel voor zelfstandigheid en waardigheid.
- Het Cultureel Centrum van Trikala introduceerde een speciale ruimte voor borstvoeding en babyverzorging, zodat zogende moeders rustig en privé van culturele evenementen kunnen genieten. Dit bevordert gezinsvriendelijkheid en gelijke toegang tot het culturele leven.
- Changing Places is een samenwerkingsverband dat openbare toiletten uitbreidt voor mensen met complexe handicaps die extra apparatuur en ruimte nodig hebben. Elke voorziening heeft een in hoogte verstelbare aankleedbank, plafondlift, extra ruimte voor verzorgers en een antislipvloer, waardoor waardigheid en comfort gegarandeerd zijn.
- Make Space for Girls belicht hoe parken en speelruimten vaak op jongens zijn ingericht en bevestigt de behoeften van tienermeisjes. Het platform stimuleert ontwerpers om publieke ruimten zó in te richten dat meisjes zich er veilig en welkom voelen en verzamelt data over hun gebruikspatronen.
4. Technologische oplossingen: open data en eerlijke algoritmes
Digitale tools en smart technologieën kunnen de genderkloof in mobiliteit helpen dichten, mits ze gebaseerd zijn op inclusieve data. Van open-access platforms tot genderuitgesplitste mobiliteitstracking: deze hulpmiddelen moeten diverse gebruikerservaringen weerspiegelen, niet alleen bestaande dominante patronen versterken.
- AI Fairness 360 is een open-source toolkit voor het opsporen en beperken van discriminatie en bias in machine learning-modellen. Het vertaalt academisch algoritmisch onderzoek naar praktische toepassingen in sectoren als financiën, HR, gezondheidszorg en onderwijs.
- Building without Bias is een online woordenboek dat gendervooroordelen in technologische terminologie blootlegt. Het onderzoekt hoe architecturale taal en ontwerpmethoden genderstereotypen kunnen bestendigen nu automatisering toeneemt.
De vaart erin houden: mobiliteit die voor iedereen werkt
Inclusieve mobiliteit begint met een mentaliteitsverandering en het uitdagen van onze eigen aannames: reflecteer op wie en wat we wél en níet zien in vervoerssystemen. Vanzelfsprekend zou je verwachten dat vrouwen, niet‑binaire personen, LGBTQI+-mensen (inclusief mensen met een handicap) en verzorgers actief betrokken worden bij mobiliteitsplanning.
Stedelijke verandering vraagt om collectieve inzet. Zoals de voorbeelden laten zien, kunnen diverse groepen, maatschappelijke ondernemingen, verenigingen en overheden een bijdrage leveren. Praat met gemeenten, werk samen met NGO’s en betrek verschillende stemmen bij planningsprocessen. Empathieoefeningen — zoals ervaren van de stad als verzorger of persoon met een beperking — kunnen onzichtbare barrières blootleggen en leiden tot betere ontwerpen.
Voor verdieping: bekijk het webinar over genderinclusieve mobiliteit in steden en download de PowerPoint-presentatie. Je vindt er links naar oplossingen, tools, hulpmiddelen en praktijkvoorbeelden.
Aanvullende bronnen:
- Raadpleeg de URBACT Knowledge Hub voor deskundige inzichten over het bouwen aan gendergelijke steden.
- Volg de activiteiten van het FEMACT-Cities Action Planning Network.
